به گزارش سینمایی نیوز و به نقل از اداره‌کل روابط عمومی سازمان سینمایی، در ابتدای این نشست، مهرزاد دانش با تأکید بر نقش اساسی ترجمه در گسترش دانش سینمایی در ایران گفت: با توجه به اینکه خاستگاه سینما متعلق به خارج از مرزهای ایران است، بسیاری از مباحث فنی، تحلیلی و آموزشی نیازمند ترجمه هستند. در این میان، افراد زیادی در انتقال تجربه و دانش نقش داشته‌اند که از جمله آنان می‌توان به محمد شهبا و شیوا مقانلو اشاره کرد.
هوش مصنوعی در ترجمه سینمایی؛ چالش‌ها و واقعیت‌ها
دانش با اشاره به فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی، نظر محمد شهبا را درباره کاربرد این فناوری در حوزه ترجمه جویا شد و او در پاسخ گفت: : هوش مصنوعی به‌رغم شوقی که در اطراف آن وجود دارد، هنوز چالشی جدی محسوب می‌شود. این فناوری متکی به پایگاه داده است و فاقد خلاقیت، کنایه‌پردازی و درک تفاوت‌های شخصیتی است.
وی با ذکر تجربه‌ای از کلاس فیلمنامه‌نویسی گفت: در یک تمرین با هنرجویان، فیلمنامه‌ای با کمک هوش مصنوعی نوشتیم اما نتیجه مطلوبی حاصل نشد. زیرا فیلمنامه نیازمند خلق موقعیت‌های فردی و خاص است، چیزی که هوش مصنوعی هنوز از درک آن ناتوان است.
در ادامه نشست، مهرزاد دانش با اشاره به تمرکز شهبا بر نظریه‌های روایت و فیلمنامه‌نویسی از او پرسید که آیا انتخاب این مسیر به دلیل ضعف فیلمنامه در سینمای ایران بوده یا حاصل سفارش ناشران. و شهبا در پاسخ گفت: تنها دو کتاب را به‌صورت سفارشی ترجمه کرده‌ام. تمرکز من بر فیلمنامه، به دلیل نو بودن روایت‌شناسی در ایران است. بسیاری از کتاب‌های سینمایی ترجمه‌شده نیز به همین حوزه تعلق دارند. از طرف دیگر، نقش ما در گسترش و اختراع سینما کم بوده و نیاز داریم این خلأ را از طریق ترجمه پر کنیم.
چهار دوره تاریخی ترجمه آثار سینمایی
شهبا در بخش دیگری از سخنان خود به تاریخچه ترجمه آثار سینمایی در ایران اشاره کرد و آن را در چهار دوره تاریخی تقسیم‌بندی کرد:
وی خاطرنشان کرد: دوره اول مربوط به دهه ۲۰ و ۳۰، با ترجمه‌هایی مانند «تاریخ سینما» است که توسط حسین صفاری در سال ۱۳۲۷ به فارسی ترجمه شد.دوره دوم مربوط به دهه ۴۰ و ۵۰، با آثاری چون «تاریخ سینمای آرتور نایت» که توسط انتشارات امیرکبیر و فرانکلین منتشر شد. دوره سوم نیز پس از انقلاب، با تأسیس بنیاد سینمایی فارابی و شکل‌گیری فصلنامه فارابی که موجب انسجام نظریه‌پردازی و تربیت سینماگران شد و دوره چهارم س از دهه ۸۰، که با چالش‌هایی همچون ناهماهنگی زبانی و تشتت دیدگاه فلسفی مواجه است.
زبان یکدست در دوران طلایی ترجمه
شهبا با ستایش از کیفیت ترجمه‌های دوره سوم، افزود: مترجمان این دوره به زبان فارسی توجه ویژه‌ای داشتند و با همکاری فرهنگستان زبان، اصطلاحات سینمایی را به‌شکلی یکپارچه ترجمه کردند. نتیجه، نثری پخته و قابل‌فهم بود که فضای نظری سینمای ایران را غنا بخشید.
وی همچنین به آسیب‌های دوره چهارم اشاره کرد و بیان داشت: برخی مترجمان نسل جدید به سراغ متونی رفته‌اند که فهم آن‌ها از توان ترجمه این افراد فراتر است، به همین دلیل با کتاب‌هایی روبه‌رو می‌شویم که درک آن‌ها دشوار است.
نگاه فلسفی در ترجمه آثار سینمایی
در ادامه، مهرزاد دانش از شیوا مقانلو درباره انگیزه‌هایش برای ترجمه کتاب‌های فیلمنامه‌نویسی پرسید. و مقانلو گفت: این موضوع همیشه برای ناشران جذاب بوده، اما در دوره‌ای که سینمای ایران بر مبنای دیجیتال شکل نگرفته بود، امکان استفاده از این آثار محدود بود. اما امروز این کتاب‌ها خود به موجودیتی مستقل بدل شده‌اند.
وی افزود: در دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد، تحولی مهم رخ داد و افراد آشنا به فلسفه، به ترجمه متون سینمایی روی آوردند. کسانی مانند بابک احمدی و مانی حقیقی به این عرصه ورود کردند و مفاهیم نظری پست‌مدرن را به سینمای ایران وارد شد. همچنین نشریه ارغنون نیز شماره‌ای را به نظریه فیلم اختصاص داد که همچنان قابل ارجاع است.
مقانلو با اشاره به پروژه «برترین فیلمنامه‌های جهان» خاطرنشان کرد ما تلاش کردیم ازساختار متفاوت فیلمنامه‌ها؛ ابزار آموزش سینمایی
وی ادامه داد: فیلمنامه‌ها اغلب برای کارگردان خاصی نوشته می‌شود، برخلاف نمایشنامه‌ها که کاربردی گسترده‌تر دارند. بنابراین هر فیلمنامه می‌تواند نوعی کلاس درس باشد. برای مثال، زبان و ساختار «هتل بزرگ بوداپست» با «کازابلانکا» تفاوت‌های بنیادینی دارد و همین تفاوت برای علاقه‌مندان آموزنده است.
چالش‌های ترجمه نظریه‌ها و نگاه نهادی
در بخش دیگری از نشست، دانش نظر شهبا را درباره الگوسازی نهادهای دولتی در ترجمه نظریه‌های سینمایی جویا شد و شهبا پاسخ داد: در نمایش و تولید فیلم‌ها شاید این نگاه هدایتگر دیده شود، اما در ترجمه نظریه‌ها، دخالتی صورت نگرفته است. هرچند نشریاتی چون «فیلم» نگاه فلسفی به فیلم‌هایی داشتند که در ذات خود فلسفی نبودند.
بحران در ترجمه‌های جدید و ضعف گفتمانی
شهبا درباره بحران در ترجمه‌های نسل جدید گفت: دلیل اصلی این بحران، وارد نشدن اصطلاحات تخصصی مکتب‌های سینمایی به زبان فارسی است. بسیاری از مترجمان جوان نیز به متونی روی آوردند که فراتر از توان درکشان بود. و همین مسئله باعث تولید آثاری شد که به سختی فهمیده می‌شوند.
چالش‌های فرهنگی و اقتصادی پیش‌روی ترجمه
مهرزاد دانش در ادامه چالش‌های پیش‌روی مترجمان را از مقانلو جویا شد. او در پاسخ بیان داشت: امروزه یکی از چالش‌ها، قانع کردن مخاطب به خرید کتاب ترجمه‌شده است. در گذشته، دسترسی محدود به فیلم‌ها، باعث تمایل بیشتر به مطالعه می‌شد. اما امروز که کودک هم می‌تواند به‌راحتی به فیلم‌ها دسترسی داشته باشد، خرید یک کتاب با قیمت بالا برایش توجیه ندارد.
شهبا با بیان اینکه در ترجمه، نمی‌توان به‌طور کامل به لحن نویسنده وفادار ماند.، تاکید کرد: در بهترین حالت شاید بتوان ۲۰ درصد از لحن او را منتقل کرد. چراکه زبان‌ها ساختار و بار معنایی متفاوتی دارند.
لزوم رعایت کپی‌رایت
مقانلو درباره راه حل معضل ترجمه‌های موازی از یک اثر بیان داشت : تنها راه، پایبندی به قانون کپی‌رایت است. اگر ترجمه‌ای مناسب و دقیق از کتابی وجود دارد، مترجم دیگری نباید وارد همان حوزه شود. ترجمه باید هدفمند و مبتنی بر نیاز باشد.
آینده ترجمه آثار سینمایی
در پایان این نشست، محمد شهبا با اشاره به اهمیت محتوای آثار ،بیان داشت: باید دید یک کتاب تا چه اندازه دارای تازگی است. برخی فیلم‌های هنری ساختار دوپرده‌ای دارند که می‌تواند منبع خوبی برای ترجمه باشد. من معتقدم درست است که بازگشت به شرایط طلایی دوره سوم ممکن نیست، اما می‌توان با دقت در انتخاب آثار و ترجمه‌های علمی و دقیق، راه را برای نسل جدید مترجمان هموار کرد.
در حاشیه این نشست حامد جعفری مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی به همراه مدیران این بنیاد از غرفه هنرگان کتاب محل برگزاری نشست های سازمان سینمایی بازدید کردند.
سلسله نشست های «کتاب و سینما» هر روز توسط سازمان سینمایی در سرای هنرگان کتاب سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب برگزار می شود.
گفتنی است، هشتمین نشست امروز چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت ساعت ۱۶ با حضور مهرداد غفارزاده و مهرزاد دانش با موضوع «از واژگان تا تصویر» برگزار می شود. هر ژانر بهترین فیلمنامه را انتخاب کنیم تا مخاطب با طیفی متنوع آشنا شود. اما به دلایل مختلف این پروژه ادامه نیافت. خانه سینما در آن مقطع لوح تقدیری به من داد که دلیل آن تربیت نسلی از مترجمان جوان بود.
