سینمایی نیوز– مستند کوتاه «آخرین خداحافظی» به کارگردانی “احسان صبوری”، دوشنبه ۲۷ آذرماه ۱۴۰۲ در نخستین روز از هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» در سالن 5 و چهارشنبه 29 آذر ماه 1402 در سومین روز در سالن ۶ پردیس سینمایی چارسو روی پرده رفت.

به گزارش سینمایی نیوز و به نقل از فاش نیوز،  “احسان صبوری” در مورد علت نامگذاری این فیلم بیان داشت: خانم “فاطمه شریعتی” مادر شهید “صفر علی علیزاده” در آخرین روزِ اعزامِ صفر علی به جبهه، از بدرقه جا ماند و به این ترتیب حسرتِ آخرین خداحافظی با پسرش برای همیشه در دلِ او باقی می ماند. مادر به گمان این است که صفر علی ۹۰ روز بعد در اولین مرخصی باز می گردد، اما دقیقا روز هشتاد و هفتم، پیکر پاک صفر علی را برای او می آورند و به خاطرِ به جا ماندنِ حسرتِ آخرین خداحافظی، نام فیلم را “آخرین خداحافظی” نهادیم. “صفر علی علیزاده” در زمان شهادت ۱۶ سال بیشتر نداشتند و داوطلب بسیجی اعزامی از پایگاه مسجد جواد الائمه (ع) مشهد قلی بودند. مزار ایشان در گلزار شهداء بهشت رضا مشهد می باشد. حالا ۲۱ سال از فوت “رجبعلی علیزاده” همسر حاجیه‌خانم می‌گذرد و فاطمه شریعتی شصت‌و هشت ساله است. 38 سال از شهادت صفر می‌گذرد.

وی اضافه کرد: “فاطمه شریعتی” در حال حاضر، توان جسمانی بسیار کمی دارند، فرسوده شدند و این یکی از چالش های بزرگ‌ما در طی ساخت این فیلم بود. مجبور بودیم ایشان را با ویلچر همراهی کنیم که کار را برای ما سخت می کرد. البته ما سعی می کردیم ایشان اذیت نشوند اما ایشان با توان خیلی بالا از ما مهمان نوازی می کردند. حتی به جهت نزدیکی با سوژه، با هم قلیان هم کشیدیم. روز اول ایشان باور نمی کردند و می گفتند شما قلیان نمی کشید اما گفتیم چرا ما هم قلیان می کشیم. اما متاسفانه الان حال ایشان اصلا خوب نیست و می گفتند می خواهم وصیت کنم. دعا کنید. من هنوز با حاج خانم در تماس هستم و پیش از آغاز جشنواره به ایشان گفتم فیلم صَفَر را می خواهند در تهران نمایش دهند و ایشان هم به من گفتند “فرفری جان مواظب خودت باش”. ایشان به خاطر مدل موهایم به من فرفری می گویند.

وی ادامه داد: ایشان بیماری آسم هم دارند و همان طور که در فیلم می بینید، قلیان هم می کشند. قلیان، موتیفِ زندگی ایشان است و اگر هر ۳ تا ۴ ساعت، ۱۰ پُک به این قلیان نزنند، نمی شود. مادر صفر علی به خودی خود پتانسیل ساخت یک فیلم مستند را داشت. ایشان یک شخصیت خیلی دوست داشتنی و خواستنی دارند و یکی از دلایلِ خیلی تعیین کننده که من این فیلم صفر علی را ساختم و قلابِ فیلم سازی برای من به عنوان کارگردان گیر کرد، وجود ایشان بود. وگرنه با مادرانِ شهدای بزرگوار بسیاری در مرحله تحقیق و پژوهش روبرو شدم خیلی زیاد بود اما گویی قرار بود این فیلم ساخته شود.

این فیلمساز جوان درباره موضوع این فیلم اظهار داشت: موضوعِ صفر علی هم خیلی درگیر کننده بود. کافی است یک بار وصیت صفر علی ۱۶ سال را بخوانید. صفر علی داستانِ خیلی غریبی داشت. یعنی پسری که تا سن ۱۴ سالگی همزمان درس می خواند و کار می کرد و به پایش دمپایی بود و حتی یک جفت کفش تا به آن سن نداشت. همین الان منزل مادر صفر علی در مشهد، طوس ۸۵ یا توس ۸۱ است که زمان جنگ و دهه ۶۰ این منطقه جزء شهر محسوب نمی شد و گویا روستا بوده است. با وجودی که پدر صفر علی آن زمان در قید حیات بود و کار می کرد اما وضعیت مالی خوبی نداشتند. تا آن که مادر برای صفر علی یک جفت کفش کتانی می خرد و داستان اصلا از این جا شروع می شود. صفر علی با همان کفش به جبهه می رود و با همان جفت کفش به شهادت می رسد. مادر صفر علی هنوز هم گاهی خود را سرزنش می کند که چرا آن کفش را خریداری کرده است و پسر او رفت و دیگر برنگشت. می گوید شاید اگر آن دمپایی به پایش بود، دیگر نمی رفت و این اتفاق نمی افتاد.

وی افزود: همچنین موضوع دیگری که مادر را آزار می دهد و دلِ پُری دارد، دیر رسیدن به راه آهن، ندیدنِ صفر علی و حرف هایی است که نتوانست به پسرش بگوید و  همین طورحرف هایی که در دل صفر علی ماند و نتوانست به مادر بگوید. صفر علی در نوار کاستی که به عنوان وصیت نامه، پیش از سفر به منطقه ضبط کرد، به شدت تاکید داشت که این نوار صحبت های من را به دست مادرم نرسانید. این نوار هنوز موجود است اما کسی که این نوار نزد اوست، علی رغم پیگیری های ما به هیچ عنوان حاضر نشدند آن را در اختیار مان بگذارند چون می گویند در وصیت صفر علی آمده است که نوار را تحت هیچ شرایطی به دست کسی نسپارید. حتی حسن آقا برادر صفر علی خیلی پیگیر شدند اما آن شخص وقتی فهمیدند قرار است نوار را به دست ما برسانند، دیگر جواب ایشان را هم ندادند. مادر می گویند من فقط یک بار در جایی شنیدم که صفر علی خود را در این نوار معرفی می کند و می گوید “من صفر علی علیزاده اعزامی از مشهد هستم” و از باقی محتویاتِ این نوار اطلاعی ندارند. باقی محتویات این نوار، مباحثِ مالی صفر علی بوده است. البته وصیت نامه کتبی هم دارند که خطاب به مادر می گویند به خواهرم بگویید حجابِ خود را رعایت کنند، به هیچ وجه بر سر مزار من گریه نکنید و ناراحت نباشید و فقط به خدا توکل کنید. این تمام چند خطی است که صفر علی در ۱۶ سالگی نوشته است.

وی تصریح کرد: صفر از وقتی به دنیا آمد تا وقتی در چهارده‌سالگی به جبهه رفت، یک جفت کفش نداشت. همیشه دمپایی پلاستیکی پایش بود. وضع مالی‌شان تعریفی نداشت. مادر هنوز وقتی این موضوع را به‌خاطر می‌آورد، دلش ریش می‌شود و نم به چشم‌های خیسش می گیرد. مادر شهید صفر علی علیزاده، فقط توانست یک‌بار برایش کفش بخرد، آن‌هم روزی بود که می‌خواست به جبهه عازم شود. گفت با این کفش‌های پلاستیکی که نمی‌شود به جبهه بروی، بیا برویم برایت یک‌جفت کفش بخرم. اولین‌باری بود که پسرم کفش خوب به‌پا می‌کرد. صفر با همان کفش‌ها به جبهه رفت و با همان کفش‌ها هم شهید شد. مادر می گوید: «قبل از زنگ‌خوردن ساعتی که کوک کرده بود، پاشدم و کارت اعزامش را پنهان کردم. خداخدا می‌کردم خواب بماند و نرود، اما سرساعت بیدار شد و لباس پوشید. هرچه گشت کارتش را پیدا نکرد. صدایم کرد و پرسید آن را ندیده‌ام. گفتم خودم پنهانش کردم. دوست ندارم بروی. گفت مادرجان! قربانت بشوم، بگذار بروم. می‌روم و شفاعتت را پیش امام‌حسین (ع) می‌کنم. بگذار بروم. من به گریه افتادم، صفر هم گریه امانش نمی‌داد. طاقت نداشتم گریه‌کردنش را ببینم. پاشدم کارتش را آوردم و به دستش دادم.»

وی خاطر نشان ساخت: مادر همچنین تعریف می کند: «خواستم برای بدرقه پسرم بروم، شوهرم اجازه نداد. گفت حرفمان را گوش نداده است، لازم نیست به بدرقه‌اش بروی. خیلی در دلم مانده است. هنوز که هنوز است دلم می‌سوزد که به راه‌آهن نرفتم. یکی‌دو روز بعد یکی از اقوام را دیدم که پسر او هم عازم بود. او حرفی زد که بیشتر نمک به زخمم پاشید. او گفت پسرت بین جمعیت چشم می‌گرداند. منتظرت بود. می‌گفت اگر پدرم برای بدرقه نیاید، مادرم می‌آید. او رفت و دیدار به قیامت ماند» «ترکش به سر پسرم خورده بود. آن‌قدر با مشت به سرم کوبیدم که از هوش رفتم.» روز آخری که صفرعلی می‌خواسته به جبهه برود، پدرش نگذاشته که مادرش به راه آهن برود و با او خداحافظی کند و این غم بزرگ برای مادر می‌ماند که «آخرین خداحافظی» را با پسرش نداشته است. مادر پس از آن سال‌ها به راه آهن می‌رفت و می‌خواست بداند که پسرش روی کدام صندلی نشسته تا آن صندلی را بغل کند. مادر می‌گفت «می‌خواهم بدانم در ایستگاه راه آهن صفرعلی کجا نشسته و آن صندلی را بغل کنم».

وی تاکید کرد: روی برگه وصیت‌نامه نوشته شده صفرعلی علیزاده، تیپ ۲۱ امام‌رضا (ع)، گردان کوثر، ۲۱ مهر ۶۴. این شهیدچهارده‌ساله در وصیت‌نامه‌اش نوشته است: «خدایا شاهد باش که من هدفی جز تو و مقصودی جز راهی که تو به من نشان دادی ندارم و عشقی جز شهادت در راه تو در سرم نیست. بار گناهانم سنگین است، اما از درگاه لطف و کرمت ناامید نیستم. امیدوارم هدیه‌ای که خودت به من ارزانی داشتی تقدیمت کنم. خدمت پدرومادر و برادرانم، هادی و حسین، و خواهرانم، آسیه و انسیه، سلام می‌رسانم. امیدوارم از اینکه من شهید شدم ناراحت نباشند و زاری نکنند. مادرجان بر مزارم زاری نکن که راضی نیستم. به خواهرانم توصیه می‌کنم حجابشان را حفظ کنند. از برادرهایم می‌خواهم کاری کنند که پدرومادرم از آن‌ها راضی باشند. راستی پدرجان، رحمان اصغرپور از من ۱۵۰ تومان می‌خواهد، خواهش می‌کنم بدهی من را بدهید و از او حلالیت بگیرید.»

او در مورد علت پرداختن به این سوژه گفت: بعد ها به من گفتند که اصلا و اساسا دلیل آن که شما فیلم “آخرین خداحافظی” را ساختید به چه دلیل بود. خاطره ای برای تان بگویم که تا به حال در هیچ کدام از مصاحبه هایم برای هیچ خبرنگار و رسانه ای بازگو نکردم و این را به طور اختصاصی تنها برای شما می گویم تا پی ببرید چطور خداوند ما را به آن جا کشاند. یک هفته قبل، از معراج شهداء با من تماس گرفتند. من شماره تماس را ذخیره نداشتم و ایشان غریبه بودند. صدای پشت تلفن که حتی نام فامیل مرا نمی دانستند به من گفتند “شما فیلم صفر علی را ساختید؟” گفتم بلی، گفتند “می دانید چه شد که رفتید فیلم صفر علی را ساختید؟” گفتم “سوژه را دیدم و ساختم” گفتند ” خیر این طور نیست، شهید “محمد حسین بصیر” فرمانده صفر علی در زمان جنگ بوده و الان هم مزار ایشان در بهشت رضا مشهد با فاصله ۲ قبر بالاتر در نزدیکی مزار صفر علی است، ما چند وقت هست که هر هفته بر سر مزار شهید “حسین بصیر” می رویم و به ایشان می گوییم چند مزار پایین تر یکی از سربازان شما دفن است که نه کسی او را می شناسد و نه تا به حال از او تصویری و سندی و مصاحبه و فیلمی ساخته شده و نه کسی آمده تا مادر او را پیدا کند که این مادر هم پسر خود را برای آخرین بار ندیده و بعد ۳۰ سال دیگر زمین گیر شده است و از شهید “محمد حسین بصیر” خواستیم که اتفاقی بیفتد و چند روز بعد از طریق دوست مان شنیدیم که شما تماس گرفتید و دنبال سوژه بودید و من به ایشان گفتم که بین سوژه ها، صفر را هم به این مستند ساز معرفی کنید و بعد، فهمیدیم که شما رفته اید از خودِ مادرِ صفر علی فیلم ساخته اید و خواستم تماس بگیرم و تشکر کنم”.

او این طور به صحبت های خود ادامه داد: این دوستانِ معراج شهداء مشهد اعتقاد داشتند هر اتفاقی که می خواهند در زندگی شان بیفتد از ازدواج و شغل و …. بر سر مزار شهید “محمد حسین بصیر” حاضر می شوند و تا به حال نشده است که حاجت روا نشده باشند. وقتی فهمیدیم که شما این مستند را ساخته‌اید، سراغ حسین آقا رفتیم و گفتیم «حسین آقا سرانجام آنچه می‌خواستیم شد؛ دستت درد نکند». شهید «محمدحسین بصیر» فرمانده گردان كوثر لشکر ۲۱ امام رضا (ع) هنگام عمليّات بدر، در جزيره مجنون مورد اصابت تركش از ناحيه صورت قرار گرفت و در 21 اسفند 1363 به شهادت رسيد، امّا پيكر مطهّر ايشان تا 22 اسفند 1363 در روى آب باقى ماند و به همين علّت تاريخ فوق، تاريخ شهادت ايشان اعلام شد. به ياد اين شهيد، ميدانى را در منطقه عمليّاتى بدر به نام بصير نامگذارى كردند.» او را بنا به وصيّتش در بهشت رضا(ع) در كنار ساير شهيدان دفن كردند.

او در این رابطه اضافه کرد: تلنگری که به من برای ساخت فیلم های مستند در حوزه ایثار و شهادت زده شد، به زمان کودکی بر می گردد که عموی بنده جانباز ۵۵ درصد بودند و یک دست از آرنج ندارند و همیشه در ذهن من دغدغه بود که جرا ایشان با یک دست غذا می خورند و لباس می پوشند. یک جایی احساس کردم اگر چه الان جنگ سخت نیست و جنگ نرم است، حداقل ادای کنم و یاد شان را زنده نگه دارم. اگر فیلم به این جا رسیده واقعا لطف خدا بوده است. شما فیلم را دیدید و می گویید بسیار حرفه ای ساخته شده در حالی که هیچ خودنمایی بصری و حرکت عجیب غریب دوربین را مشاهده نمی کنید. فیلم یک بیانِ خیلی ساده دارد اما واقعا با برنامه ریزی پیش رفتیم به طوری که تمامی فیلم دکوپاژ شده بود و لوکیشن ها را نیز از روز قبل بازدید می کردیم.

او در همین ارتباط گفت: بنده پارسال برج ۱۲ برای صدابرداری یک مستند به محله طوس مشهد رفتم و با آقای “محمود جنگی” آشنا شدم. این در حالی بود که من علی رغم تمامی تماس های فراوانی که در طول یک‌ماه گرفته بودم، سوژه و اتفاقِ دلخواهم را پیدا نمی کردم و به درجه استصال رسیده بودم. تا این که در صحبت با آقای ” محمود جنگی” ایشان چند سوه را معرفی نمودند که یکی از آن ها “فاطمه شریعتی” بود. وقتی من به منزل ایشان رفتم و آمدم بیرون، دیگر تصمیمم را گرفته بودم چرا که درگیر موضوع شدم و با خود گفتم باید همین جا بنشینم. با عوامل تماس گرفتم و گفتم آماده باشید که فیلم را بسازیم.

او گفت: این در حالی بود که همان طور که برای شما گفتم هفته پیش که حتی پوستر فیلم آماده شده بود با من از معراج شهداء تماس گرفتند و گفتند چطور شد که ما برای ساخت فیلم از این شهید و مادر شان رهسپار شدیم. این دوستان گفتند فقط یک خواهش داریم و آن این که هر وقت خواستید در مشهد فیلم را نمایش دهید، حتما اطلاع دهید که اهالی پایگاه شهید بصیر نیز حضور پیدا کنیم. انشاالله در پردیس سینما هویزه مشهد اکران خواهیم داشت. آقای “جنگی” خود شان به تنهایی یک سوژه هستند و کسی است که در زیرزمین خانه های قدیمی به دنبال عکس، فیلم، نوار و هر آن چه به شهدا مربوط می باشد هستند و تاریخ ناطق دفاع مقدس می باشند. ایشان وقتی داستان زندگی شهداء را برای شما می گویند آن قدر برای شان زنده و ملموس است که همان جا هم گریه می کنند.

او در مورد جای خالی چنین فیلم هایی گفت: در سینمای هالیوود هر سال چندین میلیون دلار صرف ساخت فیلم های جنگی می شود. از سربازانی که برای تجاوز و اشغال به خاک کشور های دیگر رفتند قهرمان می سازند ولی ما در ایران این تعداد قهرمان حقیقی داریم و وقتی برای ساخت مراجعه می کنیم و می گوییم سوژه، مادر شهید است همه می گویند ای بابا!!!! دلیل این میزان بی تفاوتی و خشم را من درک نمی کنم. البته برای من اصلا مهم نیست و کار بعدی ام راجع به “حاج محسن عرفانیان” و “هادی مجددی” پدر تانک ایران و از اهالی معراج شهداء مشهد است که هنوز سر پا هستند و دارند کار می کنند.

این مستند ساز در مورد روند تولید و مراحل ساخت بیان نمود: در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ استارت کار زده شد. بین ۴۵ تا ۶۰ روز پیش تولید زمان برد. ۶ جلسه ضبط داشتیم و ۲ ماه پس تولید شامل تدوین و صداگذاری و اصلاح رنگ و پوستر انجام شد. مکان تصویربرداری مشهد منزل مادر شهید “صفر علی علیزاده” و محلات اطراف و مسجد نزدیک خانه ایشان، بازار سرشور سمت حرم، فضای راه آهن و روی سکو ها است. البته مکان های دیگری هم چون تراشکاری برادر صفر علی هم رفتیم که در فیلم نیست.

وی گفت: سینما کاری گروهی است و از همین جا از عوامل پروژه ام آقایان “امیر اطهر سهیلی” مشاور پروژه، “مسعود زارعیان” مشاور پروژه، “یوسف صفایی” تصویربردار، “مرتضی قیومی” صدابردار، “محمد صادق دهقان پور” تدوین،  “سلمان ابوذر” صداگذار و “مهدی حدادی” که اصلاح رنگ را به انجام رساندند تشکر می کنم. قطعا اگر این تیم نبود فیلم “آخرین خداحافظی” به این جا نمی رسید. اگر سازمان ها می خواهند فیلمی درخور راجع به جامعه بزرگ و معزز ایثارگران بسازند، عوامل حرفه ای ما آماده هستند.

“صبوری” در مورد ویژگی های ساختاری و محتوایی این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود اظهار نمود: به دور از کلیشه بودن و  شکسته شدن تصویر و تصور همیشگی از مادر شهید در فیلم “آخرین خداحافظی”، ویژگی خاص این فیلم است. همین الان داشتیم با یکی از اعضای هیئت انتخاب جشنواره صحبت می کردیم و به من گفتند ما تقریبا حدود ۲۵۰ فیلم فقط در بخش مستند کوتاه داشتیم که از این میان ۵۰ فیلم راجع به مادران شهدا بودند و تنها فیلم مستند شما انتخاب شد. ما فقط سعی کردیم مادر شهید را همان طور که هست نشان دهیم. این مادر شهید علاوه بر دعا و نماز، قلیان و شوخی و خنده و زندگی و جنب و جوشش هم به راه است. ما حرفی از جبهه و جنگ نمی زنیم اگر چه در ستایش دفاع فیلم ساختیم چون در جنگ تحمیلی باید دفاع می کردیم و فیلم فضای شاعرانه دارد و این تاثیر و تاثر را نشان می دهیم که اگر ایشان مادر شهید “صفر علی علیزاده” هستند، باقی مادران شهداء چه شدند.

وی گفت: نکته مهم این که اگر ما سمت ساخت فیلم از مادران شهداء رفتیم در حالی که ابتدا بنا بود موضوع دیگری را بسازیم، چون آخرین نسلی هستند که از شهداء باقی ماندند. در همین زمانی که من در جشنواره هستم، ۲ نفر از مادران عزیز شهدای مشهد فوت کردند. اگر این تصاویر و صدا ها و فیلم ها ضبط نشود، آن وقت تمام ۴۰ سال اسرار جنگ و شهداء مدفون می شود. در همین فیلم می بینیم که مادر صفر علی با تمامی فرزندانِ خود برای رفتن به بازار و خرید نخودچی کشمش که به یاد آن روز اعزام صفر علی در راه آهن توزیع کند، تماس می گیرد اما کسی نیست که برای کمک نزد او بیاید چون می گویند مادر موضوع آن روز را فراموش کن. اوست که فرزندِ خود را به جبهه فرستاده و آن حس مادرانگی را دارد. لطفا اگر واقعا دغدغه تان هست و کاری می خواهید راجع به مادران شهداء بسازید، بودجه خوبی اختصاص دهید و بسازید. با این اعداد و ارقام که الان پیش روی مستند سازان هست اتفاقی نمی افتد.

او در مورد کمبودهای سینمای کوتاه خاطر نشان ساخت: گلایه اصلی من این هست که سینمای مستند مهجور است، به آن کم پرداخته می شود و اگر ارگانی قرار است بر روی آن سرمایه گذاری کند، خیلی بودجه کمی در نظر می گیرد. این در حالی است که برای تولید اثری درخور، یک هزینه حداقلی نیاز است. همچنین تعریف سینمای مستند برای علاقه مندان خیلی مهم است. سینمای مستند روشن کردن دوربین و ضبط یک سری تصاویر نیست. سینمای مستند ساختار جداگانه ای دارد و خیلی فراتر از این هاست و عملا مادرِ سینماست و به طوری که سینمای مستند بعد از سینمای داستانی می آید. ما آثار درخشانی در سینمای مستند داریم ولی متاسفانه به لحاظ رسانه ای کاری صورت نمی گیرد. در حال حاضر در مشهد کارگروه مستند استان ها با نام “کاما” قرار دارد ولی تا به حال پاسخی در قبال ارسال طرح هایم دریافت ننمودم. بر عکس سینمای داستانی که هر هفته دور هم جمع می شوند، نمایش و نقد و بررسی صورت می گیرد اما در سینمای مستند این فقدان دیده می شود. اگر در هر شهری این اتفاق ها وجود نداشته باشد طبیعی است که به سطح ملی نمی رسد.

او در اشاره به اهمیت مخاطب گفت: اولین فیلمی که ساختم به جشنواره ملی رشت راه یافت و سپس در مشهد اکران شد، مستند کوتاه “بهار” درباره خانم توان بخشی بود که دکترای ادبیات دارند، خیلی فعال هستند، حتی به دوستان شان که آن ها نیز توان بخش هستند کمک می کنند و با تمام محدودیت های جسمانی، نمونه کامل یک زن موفق هستند. فیلم بعدی ام “چسب زخم” کوتاه داستانی بود که مضمون اجتماعی با لایه های طنز اعتراضی داشت و محصول باشگاه فیلم رویش به همت سازمان سینمایی سوره بود و در بخش اصلی جشنواره فیلم صد حضور داشت، فیلم بعدی “فراموشی” نیز کوتاه داستانی تهیه شده در “تصویر دهم” بود که فیلمنامه را به دبیرخانه آن جا فرستادم، تایید شد به مشهد آمد و به همت باشگاه رویش ساخته شد و الان در مرحله پس تولید است.

او درباره این که فیلم “آخرین خداحافظی” چرا در بخش شهید آوینی جشنواره سینما حقیقت حضور ندارد گفت: برای خودِ من بسیار عجیب بود. خیلی دوست داشتم در بخش شهید آوینی نیز با این فیلم دفاع مقدسی شرکت کنم. در پاسخ به پیگیری های بنده گفتند سیاست هایی که امسال در انتخاب فیلم داشتند به این طریق بوده است که فیلم “آخرین خداحافظی” در بخش شهید آوینی نباشد.

این فیلمساز درباره جایگاه پژوهش در جامعه و مدیریت کلان کشور، همچنین تغییر نگاه مسئولین به سینمای مستند با نگاه روزآمد و مخاطب محور بیان داشت: قلب تپنده و موتور محرک برای شروع ساخت یک فیلم مستند، پژوهش است. ما در همین مرحله پژوهش بود که به این نتیجه رسیدیم مادر صفر علی بین آن همه سوژه باید انتخاب شود. پنجاه درصد کار در ساخت فیلم مستند، سوژه است. اگر ما سوژه خوبی انتخاب کنیم، بعد ها اتفاق خوبی برای فیلم مستند مان می افتد. اگر از مرحله پژوهش به سادگی عبور کنیم، آن وقت است که در مرحله ساخت به مشکل بر می خوریم. خصوصا در تولید فیلم های دفاع مقدس، باید اتاق فکر وجود داشته باشد تا اثر تبدیل به ضد تبلیغ نشود. اساسا نگاه نسل جوان را به فیلم مستند باید عوض کرد. به این خاطر همه به سمت سینمای داستانی می روند چون آن جذابیت و آن سینما وجود دارد. مسئولین نیز اگر یک بار فیلم های مستند جشنواره سینما حقیقت را می دیدند، با تمام مشکلات و دغدغه ها آشنا می شدند.

این کارگردان جوان در خصوص موضوع پخش و اکران از شبکه های تلویزیونی منطقه و جهان، مخاطب هدف و بازار هدف اظهار داشت: در تمامی جشنواره ها شرکت می کنیم. مخاطب هدف نسل نوجوان و جوان می باشند که الان تمام هم و غم شان این لست که از چه کسی الگو بگیرند. از خواننده و هنرمند و هر کسی که یک بار فیلمی از او دیده است. ما در این فیلم حتی یک بار تصویر صفر علی را نشان نمی دهیم چون به حدی این شخصیت گیراست و روندِ اتفاقات زندگی او محکم بوده که نیاز به چیز دیگری نداشته است. من خودم حالا که با شما صحبت می کنم می بینم ابتدا اشتباه می کردم، صفر در وصیت نامه اش گفته بود که نوار به دست مادر نرسد، حال می فهمم که درست می گفت و اگر مادر آن جملات و مکالمات را می شنیده با این ویژگی شخصیتی که از مادر دیدم، به جای این که یک بار بخواهد از لحاظ جسمانی از بین رود، هر روز به لحاظ روحی زنده می شد و می مرد. این را صفر علی با آن سن کم درک کرده بود و گفت صدای مرا مادر نباید بشنود.

وی یادآور شد: در حال حاضر پلتفرم ها بهترین راهکار نمایش مستند ها هستند. بحث مالی بسیار مهم است و زمانی که تهیه کننده سرمایه گذاری می کند به دنبال بازگشت سرمایه است. واگذاری فیلم به پلتفرم ها هزینه دارد و اگر بشود سازمان، نهاد و ارگانی این یارانه را پرداخت نمایند که مردم فیلم ها را رایگان تماشا کنند خوب است و باعث آشتی می شود. البته الان بازخورد ها خیلی خوب و عجیب غریب شده است. من حاضرم فیلم “آخرین خداحافظی” را در هر شهری که اعلام آمادگی کنند نمایش دهم. اگر شما عزیزانِ رسانه ای که فیلم های حوزه ایثار و شهادت را پوشش خبری می دهید نباشید، آن وقت در سال های آینده کسی از وجود این فیلم ها با خبر نخواهد شد.

وی در مورد اینکه آیا این اثر می تواند تبدیل به یک فیلم مرجع شود گفت: می شود بعد ها از فیلم “آخرین خداحافظی” به عنوان یک فیلم خوب و نسبتا آبرومند در حوزه دفاع مقدس یاد کرد که تحمل آن از توان مخاطب خارج نباشد.

ویدر مورد برگزاری جشنواره بین المللی سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلمسازان جوان گفت: چراغی است که این راه را روشن نگه داشته است. خیلی اتفاق خوبی است که فیلم سازان سینمای مستند از همه جا دور هم جمع می شوند و گفت و گو دارند، فیلم ها دیده و راجع به آن بررسی صورت می گیرد و جوایزی اهدا می شود. کارگردانان با تهیه کننده ها دیدار می کنند.

وی در مورد پخش آنلاین فیلم ها در جشنواره گفت: پخش آنلاین این فیلم هم که در مشهد یا شهر های دیگر بود، فیلم را در پلتفرم هاشور تماشا کردند و با رضایت با من تماس گرفتند و بازخورد های خوبی داشتیم.

این کارگردان درباره جرات در فیلم سازی و گشایش در ممیزی گفت: شهامت و جسارت برای مستند ساز از خود او شروع می شود و در ادامه، راه برای او هموار خواهد شد. ما فیلم هایی امسال در جشنواره دیدیم که نقد صریح می کردند و آن تیغ برنده را داشتند. الان فضا باز شده است. اگرچه همچنان ممیزی ها و سخت گیری ها هست. به ما در این فیلم برای تصویربرداری یک سکانس، مجوز نمی دادند؛ البته حق هم داشتند و می گفتند قبل از شما، یکسری کلیپ ها گرفتند و پخش کردند. به خودی خود موانع زیاد هست، حال برای کسب مجوز تصویربرداری مکان ها باید تدبیری اندیشدیده شود چون فیلم ساز خیلی اذیت می شود و باری روش دوش فیلم ساز نزاریم.

او در اشاره به اهمیت حمایت و هدایت مستند سازان بیان نمود: بحث تولید فرهنگی به تمام سازمان ها مربوط می شود و هر سازمانی با توجه به موضوع فعالیتِ خود می تواند فیلمی مستند راجع به بحرانِ آن حیطه بسازد و سرمایه ای را به تولید مستند اختصاص دهد. نباید این طور باشد که تنها مرکز گسترش را در راس هرم ببینیم. در خصوص دستمزد ها هم، چون سطح افراد با هم متفاوت است، باید میزان دستمزد ها هم با توجه به نگاه تخصصی به افراد، متفاوت و کارشناسی شده باشد.

“احسان صبوری” در بخش پایانی صحبت های خود گفت: علاقه مندان مستند سازی باید در درجه نخست علاقه مندی خودشان را در یک حیطه پیدا کنند. آن وقت است که فیلم، شکلِ خود را پیدا می کند. یکی دغدغه دفاع مقدس، دیگری حوزه آب و آن یکی بحرانِ جمعیت، مسئله اش می باشد. نسبت به موضوع نباید بی تفاوت بود. زمانی که با دغدغه وارد تولید می شوید خیلی فرق می کند. حال، باید به دلِ داستان بروید و از نزدیک، آن موضوع و سوژه و تمامِ منابع را لمس کنید. مستند ساز باید در میدان باشد تا به آن اتفاقی که هست برسد. حال در ابتدایِ کار تصویربرداری، اصلا درگیرِ نبودِ تجهیزات و کمبود های مالی نشوند. من فیلم اول خودم مستند “بهار” را با ۸۰۰ هزار تومان ساختم. صدابردار و مدیر تولید و کارگردان، خودم بودم و با دوربین شخصی ام آن را گرفتم و تصاویر را به دوست دیگرم برای تدوین سپردم. با همین گوشی موبایل تصویر بگیرند و با گوشی دیگری از طریق نرم افزار ضبط صدا، صدابرداری کنند و با گوشی سوم تدوین نمایند. شروع کنند و فیلم شان را بسازند و حداقل آن این است که یک ماکت اولیه از فیلم خود در دست دارند. شما ماکت فیلم را بدون خرج ساختید و حالا می توانید برای جذب سرمایه نزد سرمایه گذار و تهیه کننده بروید و بگویید من این فیلم را یک بار ساختم. نکته مهم این است که بسیار مشاهده می کنم دوستانِ فیلم ساز در ساختِ فیلم های شان مشاور ندارند. من خودم برای همین فیلم ۲ مشاور داشتم. مشاورانِ ما سر ضبط اصلا نبودند و بعدا فیلم را دیدند اما نمی دانید چقدر حضور یک بزرگ تر و معلم بالای سر پروژه و فیلم ساز حتی در صحبت ها با دلگرمی بخشیدن مهم است.

هفدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت»؛ 27 آذر ماه تا دی ماه 1402 به دبیری محمد حمیدی مقدم در پردیس چارسو برگزار شد.

| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن