جشنواره‌های تئاتر استانی در ایران، یکی از بزرگترین جشنواره‌های تئاتری جهان به لحاظ وسعت جغرافیایی در محدوده برگزاری است. رویدادی بزرگ که هنگام برگزاری آن، چندین ماه حال و هوای سراسر کشور رنگ و بوی هنرهای نمایشی به خود می‌گیرد و همه اهالی تئاتر کشور و علاقه‌مندان به این هنر مردمی را با خود همراه می‌کند. فرصتی ارزشمند برای دیده شدن و محک خوردن هنرمندان و آمادگی برای ورود به عرصه‌‌ای پهناورتر به نام جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر.
این روزها سی و چهارمین دوره جشنواره‌های تئاتر فجر استانی، به روزهای پایانی خود نزدیک شده است. تا این تاریخ 31 استان برگزیدگان خود را برای شرکت در جشنواره تئاتر فجر منطقه‌ای معرفی کرده‌اند، یک استان در حال برگزاری است و 21 آذرماه با برگزاری آیین اختتامیه، آخرین استان به کار خود پایان خواهد داد.
آمار نشان می‌دهد که تاکنون 244 گروه نمایشی و 3563 هنرمند در این رویداد حضور داشته‌اند و 36020 تماشاگر با حضور در سالن‌های نمایشی سراسر کشور به تماشای آثار اجراشده نشستند. به این بهانه نگاهی کوتاه و گذرا داریم به تاریخچه این رویداد بزرگ.
تاریخچه برگزاری جشنواره‌های استانی تئاتر
جشنواره‌های تئاتر استانی با هدف گسترش هنرهای نمایشی و ایجاد امکان برای شناسایی هنرمندان و استعدادهای سراسر کشور، از سال 1368 در بیش از 15 استان آغاز شد و طی سالیان بعد به‌مرور همه استان‌ها به این رویداد ملی و سراسری پیوستند.
این جشنواره‌ها در هر استان و با اعتبارات استانی و حمایت مادی و معنوی اداره کل هنرهای نمایشی برگزار شده و هرساله حدود 15 اثر از برگزیدگان این جشنواره‌های استانی وارد جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر می‌شوند و در بخش‌های مختلف آن در کنار گروه‌های دیگری که به شکل‌های گوناگون وارد شده‌اند، به رقابت می‌پردازند.
اهداف جشنواره
هرساله اداره کل هنرهای نمایشی شیوه‌نامه برگزاری سال بعد را بازنگری کرده و متناسب با شرایط خاص زمانی، فرهنگی و جغرافیایی با تنظیم جدید شیوه‌نامه اقدام به اصلاح روش‌ها و شیوه‌های برگزاری جشنواره می‌کند. جشنواره‌های تئاتر استانی در طول سال‌های گذشته و با فراز و فرودهایی همچنان به حیات خود ادامه داده و همواره اهداف کلی را دنبال کرده است.
این اهداف ایجاد فضای مناسب کار تئاتر در استان‌ها و شهرستان‌های دوردست، ایجاد فرصت‌های برابر برای اهالی خانواده تئاتر استان‌ها در همه مناطق ایران، توجه ویژه به فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های اقوام، مناطق و استان‌های مختلف و رشد و گسترش هنر تئاتر برای ایجاد ارتباط در جامعه هستند.
شیوه داوری نمایش‌ها
در راستای افزایش بهره‌وری جشنواره و کاهش آسیب‌های احتمالی و نسبت به سلایق مدیران و برنامه‌ریزی‌های کلان مدیریتی تا امروز سه گونه داوری در این جشنواره‌ها تجربه‌شده است که هر یک از این روش‌ها همواره موافقین و مخالفین متعدد داشته است. در برخی ادوار گذشته هر سه نفر داور از تهران و توسط اداره کل هنرهای نمایشی انتخاب و به استان اعزام می‌شدند. در ادواری دیگر انتخاب هر سه داور توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مربوطه انجام می‌شد اما امسال و در دوره‌ای که در حال برگزاری است، دو داور از طرف مسئولین استانی انتخاب شدند و یک نفر از داوران توسط اداره کل هنرهای نمایشی انتخاب و به‌عنوان داور و ناظر جشنواره اعزام می‌شود.
رقابت نمایش‌ها
شیوه رقابت بر اساس شیوه‌نامه ارسالی برای استان‌ها تاکنون به دو صورت زیر انجام‌شده است. شیوه نخست، رقابت در همه موارد و عناصر نمایشی مثل انتخاب بهترین‌های بخش‌های کارگردانی، نمایشنامه‌نویسی، بازیگر زن و مرد، طراحی صحنه، لباس، بروشور، موسیقی و… و در پایان انتخاب یک، دو یا سه گروه برگزیده و معرفی آن‌ها به جشنواره منطقه‌ای یا فجر و در شیوه دیگر، رقابت کلی بدون معرفی اجزای برتر برگزار می‌شود و تنها دو یا سه اثر برتر جهت معرفی به جشنواره تئاتر منطقه‌ای انتخاب می‌شوند.
روش‌های برگزاری
روش‌های برگزاری جشنواره‌های تئاتر فجر در استان‌ها به دو صورت متمرکز و غیرمتمرکز است. در روش متمرکز که یکی از شهرهای استان به‌عنوان میزبان انتخاب شده و گروه‌های نمایشی منتخب به شهر موردنظر اعزام می‌شوند و نمایش‌های خود را اجرا می‌کنند. در روش غیرمتمرکز، هیئت‌داوران به هر یک از شهرهای استان اعزام‌شده و آثار را ارزیابی می‌کنند. در این روش گروه‌ها ارتباط کمتری با یکدیگر دارند و معمولاً از دیدن آثار دیگران محروم خواهند شد اما به‌گونه‌ای جشنواره در همه شهرهای یک استان اجرا می‌شود.
سی و چهارمین دوره
سی و چهارمین جشنواره‌های تئاتر استانی در سال جاری و بر اساس شیوه‌نامه ارسالی در پایان سال 1400، در 32 استان و دو منطقه آزاد قشم و اروند برگزار می‌شود.
در ابتدا با تشکیل دبیرخانه جشنواره تئاتر استانی فراخوان جشنواره با رعایت مفاد شیوه‌نامه و قوانین موضوعه و رویه موجود تنظیم و در شبکه‌های اجتماعی به هنرمندان ابلاغ شد. پس‌ازآن بررسی آثار متقاضی آغاز شد و درنهایت در هر استان بین 5 تا 14 اثر جهت حضور در جشنواره انتخاب شدند و طی بازه زمانی دوماهه آبان و آذرماه با حضور چشمگیر هنرمندان و مخاطبین برگزار شد. با پایان یافتن جشنواره‌های استانی، درنهایت برگزیدگان آن‌ها به تعداد 75 تا 78 اثر به اداره کل هنرهای نمایشی جهت شرکت در چهار جشنواره منطقه‌ای معرفی می‌شوند.
4 استان کرمانشاه، بوشهر، فارس و مازندران میزبان جشنواره‌های منطقه‌ای خواهند بود که برگزیدگان از تاریخ 7 تا 20 دی‌‌ماه سال جاری به رقابت خواهند پرداخت و از بین 78 اثر معرفی‌شده طی ارزیابی بعدی و با توجه به کیفیت آثار، تعداد 15 تا 20 اثر به چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر راه خواهند یافت.
