رضا صائمی

قصه بازداشت ترانه علیدوستی از ۲۶ آذرماه تا ۱۴دی‌ماه

از صبح چهارشنبه ۱۴دی‌ماه، اخبار و اطلاعات جسته‌وگریخته‌ای درباره صدور حکم آزادی به‌قید وثیقه برای ترانه علیدوستی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده بود؛ اخباری مبنی بر اینکه در صورت تامین و تایید وثیقه پیشنهادی، این بازیگر معروف آزاد خواهد شد. درحالی‌که گفته‌هایی مبنی بر ایجاد امکان آزادی به‌شرط وثیقه برای ترانه علیدوستی مطرح بود، نادره حکیم الهی، مادر ترانه هم این موضوع را به‌صورت تلویحی تایید کرد. اما دقایقی بعد با انتشار یک استوری در اینستاگرام، خبر آزادی این بازیگر را اعلام کرد. زهرا مینویی، وکیل ترانه علیدوستی ضمن تایید خبر آزادی او گفت: «برای آزادی ترانه، یک‌میلیارد تومان قرار وثیقه تعیین شده است.»

۲۶ آذرماه شروع ماجرا

قصه بازداشت ترانه علیدوستی از ۲۶ آذرماه شروع شد. خبر بازداشت‌ او ازسوی مینا اکبری، مستندساز منتشر شد و بعد از آن، خبرگزاری میزان وابسته به قوه‌قضائیه بازداشت او را تایید کرد و نوشت: «در پی برخی اظهارنظر‌های بدون استناد در مورد وقایع اخیر، همچنین انتشار مطالب تحریک‌آمیز در جهت حمایت از اغتشاشات خیابانی قبلی، از سوی برخی چهره‌ها و تعدادی از سلبریتی‌ها در هفته‌های گذشته، برخی از این افراد جهت پاسخگویی به مقام قضایی به دادستانی تهران احضار و برخی نیز با دستور قضایی بازداشت شده‌اند. در همین راستا، ترانه علیدوستی که در مورد برخی ادعا‌های مطرح‌شده‌اش مستند و سندی ارائه نکرد، ساعتی پیش به دستور مقام قضایی بازداشت شد.»
بعد از بازداشت، خبر از دسترس خارج شدن صفحه ترانه علیدوستی منتشر شد. روزنامه ایران در این زمینه نوشت: «به‌نظر می‌رسد غیرفعال شدن صفحه ترانه علیدوستی، توسط اینستاگرام انجام شده است.» روزنامه ایران دراین‌باره نوشته، «اینستاگرام این کار را کرد تا دایرکت‌ها و ارتباطات ترانه علیدوستی مشخص نشود!» در ادامه روزنامه جوان، با حمله شدید به ترانه علیدوستی نوشت: «جای بازیگر در زندان نیست، اما کسی که با امنیت بازی می‌کند، باید منتظر رفتار متناسب هم باشد.» علاوه بر واکنش گسترده به این رخداد در فضای مجازی، انتشار اخبار و عکس‌هایی از پدر ترانه علیدوستی و بازیگران سرشناس مقابل زندان اوین برای پیگیری آخرین وضعیت او واکنش گسترده‌ای داشت. بهمن فرمان‌آرا، پانته‌آ بهرام، شهاب حسینی، مونا احمدی، حامد کمیلی، رعنا آزادی‌ور، ندا جبرائیلی، امیرحسین شجاعی، هومن بهمنش، مینا اکبری، سحر مصیبی، ثمین مهاجرانی، طلا معتضدی، الهام کردا، رضا کیانیان، ریحانه طراوتی، افروز خان‌بلوکی، ابراهیم ابراهیمیان، پریسا گرگین و میترا حجار جمعی از هنرمندانی بودند که مقابل زندان اوین حاضر شده بودند.

واکنش هنرمندان جهانی

بازداشت ترانه علیدوستی نه فقط با واکنش‌های اعتراضی در داخل که با واکنش‌های گسترده جهانی هم مواجه شد. ازجمله یورونیوز گزارش داده بود، نزدیک ۵۰۰چهره سینمای جهان، خواستار آزادی فوری ترانه علیدوستی شده‌اند. در بین این افراد، چهره‌های سینمای جهان از‌جمله کیت وینسلت، هنرپیشه برنده جایزه اسکار، کن لوچ، کارگردان بریتانیایی و پدرو آلمادوار، کارگردان اسپانیایی، ماریون کوتیار، ستاره سینمای فرانسه، جرمی آیرونز، بازیگر بریتانیایی و کریستن استوارت، هنرپیشه دیده می‌شدند که خواستار آزادی او بودند. بی‌بی‌سی هم گزارش داده بود، انجمن هنرمندان تلویزیون و رادیو آمریکا نیز در‌این‌باره بیانیه‌ای منتشر کرده است. این اتحادیه در بیانیه‌اش به دستگیری این هنرمند واکنش نشان داده بود. همچنین جشنواره‌های لوکارنو، کن، برلیناله و… نسبت به این اتفاق واکنش نشان دادند.

له و علیه ترانه

بازداشت ترانه علیدوستی در داخل کشور با واکنش‌های دوگانه و مثبت و منفی ازسوی رسانه‌ها همراه شده بود. روزنامه ایران متعلق به دولت در یادداشتی نوشت: «جای بازیگر در زندان نیست اما کنشگر و فعال سیاسی، باید منتظر رفتار سیاسی هم با خود باشد؛ حتی اگر شهرت خود را مدیون بازیگری باشد. کسی که کنشگری سیاسی‌اش را روی موج شهرت هنری‌اش سوار کرده و از تخصص بازیگری‌اش برای تاثیرگذاری سیاسی سوءاستفاده می‌کند، نمی‌تواند انتظار داشته باشد همین شهرت هنری برای او مصونیت قضایی بیاورد و با مردم عادی در برخورد قضایی متفاوت باشد. وقتی قرار است نقش سیاسی ایفا کنیم، هزینه‌های بازی سیاسی را هم باید بپردازیم و بازیگری سیاسی ممکن است به لوکیشن زندان هم برسد.»
ازآن‌سو، خانه سینما و بسیاری از سینماگران در اعتراض به حکم بازداشت ترانه علیدوستی به حمایت از او پرداختند. ازجمله رسول صدرعاملی، سخنگوی خانه سینما در گزارشی درباره شرایط کنونی هنرمندان گفته بود: «بازداشت خانم علیدوستی غیرعادلانه است». او گفت: «خانه سینما خواستار آزادی بی‌قید‌وشرط بازداشت‌شدگان است. آنها اغتشاشگر نیستند و منتقدانی هستند که مسئولان باید به آنها گوش بدهند. بررسی پرونده‌ها به‌صورت عادلانه و به‌ دور از وضعیت احساسی و غیرمعمول این روزها باید انجام شود. ما همچنان از بازداشت اعضای خود نگرانیم و آن را به مصلحت نمی‌دانیم. بازداشت‌های گاه‌وبی‌گاه و غیرمعمول برخی همکاران، به خصوص خانم ترانه علیدوستی غیرعادلانه است. هنرمندان براساس نقش و مسئولیت اجتماعی خود وظیفه دارند در مورد مسائل روز حرف بزنند و بهتر است این نظرات منتقدانه به‌جای برخورد قضائی، شنیده و در مورد آن فکر شود. بسیاری از مسائل و مشکلات امروز در جامعه را هنرمندان بسیار زودتر احساس کرده و در مورد آن اعلام‌نظر کرده بودند». اصغر فرهادی هم در سومین روز بازداشت ترانه علیدوستی، در حساب اینستاگرام خود نوشت: «در کنار ترانه می‌ایستم و خواهان آزادی او هستم.»

اعتراض‌های ترانه؛ از احضار تا بازداشت

ترانه علیدوستی امسال در حمایت از دو حرکت اعتراضی در کانون ‌توجه رسانه‌ای قرار گرفته بود. اولی مربوط به اعتراضات خوزستان بود. علیدوستی خردادماه ۱۴۰۱ پس از تهدید سینماگران امضاء‌کننده بیانیه «تفنگت را زمین بگذار»، به امضاءکنندگان این بیانیه پیوست. در همین ارتباط بود که محمد رسول‌اف و مصطفی آل‌احمد هم به‌عنوان منتشرکنندگان بیانیه بازداشت شدند. او ۱۸ آبان‌ماه ۱۴۰۱ در حرکتی نمادین، برای ابراز همبستگی با زنان معترض در وقایع اخیر، تصویر بدون حجاب اجباری خود را در اینستاگرام منتشر کرد که همین اقدام او زمینه بازداشت‌اش را فراهم کرد. تصمیم او برای انتشار تصویر بدون حجاب، انعکاس گسترده‌ای داشت و روزنامه بریتانیایی گاردین با انتشار گزارشی تحت عنوان «بازیگر سرشناس ایرانی در حرکتی اعتراضی، حجاب اجباری را از سر برداشت»، این خبر را همراه با گزارشی از اعتراضات در ایران منتشر کرد. ترانه علیدوستی به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام»، به دادسرای فرهنگ و رسانه احضار شد و در ۲۸دی‌ماه ۱۳۹۸ وکیل او اعلام کرد، اتهام این بازیگر سینما «فعالیت تبلیغی علیه نظام» و مربوط به شکایت نیروی انتظامی از او در سال ۱۳۹۷ است. ترانه علیدوستی در ۲۹دی‌ماه ۱۳۹۸ پس از بیان آخرین دفاعیات خود در دادگاه، با قرار کفالت آزاد شد. همچنین در دوم تیرماه ۱۳۹۹ وکیل ترانه علیدوستی، از صدور حکم پنج‌ماه زندان تعلیقی برای موکل‌اش خبر داد. به نوشته کاوه راد، ترانه علیدوستی با شکایت پلیس، همچنین ستاد امر‌به‌معروف و نهی‌ازمنکر اصفهان به سه اتهام «اقدام تبلیغی علیه نظام»، «نشر اکاذیب و افترا» و «توهین به ماموران در حین انجام وظیفه»، به دادسرا احضار شد اما از دو اتهام نخست، تبرئه شد. با این حال در یکم‌ تیرماه ۱۳۹۹ دادگاه کیفری ۲ تهران، ترانه علیدوستی را «به‌دلیل انتشار توئیت‌هایی علیه نیروی انتظامی و گشت ارشاد» به پنج‌ماه زندان تعزیری محکوم کرد که به مدت دو‌سال تعلیق شده ‌است. حالا برای سومین‌بار علیدوستی در ۲۶ آذرماه ۱۴۰۱ در جریان اعتراضات اخیر، توسط نیروهای امنیتی در منزل شخصی‌اش بازداشت شد، اما مشخص نبود کدام نهاد امنیتی و به چه اتهامی او را بازداشت کرده ‌است. یک‌روز پس از بازداشت در تماس تلفنی با پدرش گفته بود، در بند ۲۰۹ زندان اوین است.
ترانه علیدوستی حالا بعد از ۱۸روز تجربه بازداشت در بند ۲۰۹ زندان اوین، عصر روز چهارشنبه ۱۴دی‌ماه با قرار وثیقه سنگین آزاد شد تا هشت‌روز بعد در ۲۲دی‌ماه، ۳۸سالگی خود را در خانه و خانواده جشن بگیرد.