به گزارش سینمایی نیوز و به نقل از ایران تئاتر، نشست تخصصی کانون نمایش‌های آیینی و سنتی، از برنامه‌های جنبی غرفه انتشارات نمایش در سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی تئاتر تهران بود که طی دو روز متوالی جمعه بیست و نهم و شنبه سی‌ام اردیبهشت ماه در این غرفه برگزار شد.
مهدی صفاری‌نژاد (دبیر کانون نمایش‌های آیینی و سنتی)، حسین جمالی (نویسنده و کارگردان تئاتر) و علی حاجی‌ملاعلی (مدرس و پژوهشگر تئاتر) شرکت‌کنندگان این نشست بودند که درباره اهمیت و ضرورت وجود نمایش‌های آیینی و سنتی، همراهی پیشکسوتان این عرصه با جوانان و هنرجویان و همچنین برنامه‌ریزی برای ایجاد رشته هنرهای نمایشی ایرانی در دانشگاه سوره سخن گفتند.
حسین جمالی، نویسنده و کارگردان تئاتر در ابتدای این نشست صفاری‌نژاد گفت: «در ایران جز چند واحد محدود در بعضی از دانشگاه‌های هنر، آموزش نمایش ایرانی و آیینی و سنتی نداریم که این بسیار ناراحت‌کننده است.»
او ادامه داد: «اگر ما دانشگاه و آموزشگاه برای نمایش‌های آیینی و سنتی داشته باشیم، فرصت تاسیس کتاب‌خانه، فیلم‌خانه، بخش آرشیو، ایجاد مرکز پژوهشی و… خواهیم داشت، اما الان به جز استادان و پیشکسوتان این حرفه که تعدادشان متاسفانه کم شده است، ما مرجعی برای مراجعه و کسب اطلاعات و دانش نداریم. ما با اختصاص دادن یک رشته دانشگاهی می‌توانیم میراثی را که در طول هزاران سال برای ما باقی مانده است، برای آیندگان حفظ کنیم؛ آکادمیک کردن یعنی ایجاد تکنولوژی و تبدیل دانش به عمل.»
جمالی افزود: «شاید نمی‌خواهند در ایران هنر و آیین‌های ایرانی ضرورت باشد و اهمیتی به آن داده شود.»
پیشکسوتان باید مشاور و همراه با تئاتر باشند و بمانند
مهدی صفاری‌نژاد نیز در ادامه گفت: «به میمنت برگزاری جشنواه نمایش‌های آیینی و سنتی و همکاری انتشارات نمایش کتاب‌های خوب و مرجعی درباره نمایش ایرانی به چاپ رسیده، اما الان چاپ این کتاب‌ها کم شده است.»
او ادامه داد: «متاسفانه ما حتی آرشیو از نمایش‌های ایرانی نداریم و یا افراد با تجربه در زمینه‌های مختلف تئاتر را کنار می‌گذاریم.»
جمالی در پایان با ادامه صحبت‌های صفاری‌نژاد گفت: «پیشکسوتان باید مشاور و همراه با تئاتر باشند و بمانند. خیلی‌ها فکر می‌کنند که با رفتن پیشکسوتان جا برای خودشان بازتر می‌شود؛ این تفکر بسیار غلط و نادرست است.»
علی حاجی‌ملاعلی دیگر مهمان کانون نمایش‌های آیینی و سنتی در ابتدای سخنانش با اشاره به کتاب «تخطی طرب» گفت: «کتاب «تخطی طرب» رساله دکترای من است. زمانی که تحقیق و پژوهش درباره آن را آغاز کردم به صورت موازی به مطالعه آثار میخائیل باختین نشانه‌شناس و زبان‌شناس روس درباره کارکرد زبان، خنده، کارناوال، ساختار متن و … پرداختم.»
او ادامه داد: «باختین در نظریه‌هایش رویکردی نسبت به فرهنگ عامه قرون وسطی دارد. او در این باره که مردم در قرون وسطا با آن دیدگاه مذهبی چرا و به چه چیزی می‌خندیدند، سخن می‌گوید. این موضوع باعث شد تا من نیز تمرکز خود را درباره نمایش ایرانی در دوره ناصری و قبل و بعد آن بگذارم و به این پرسش پرداختم که ایرانی‌ها به چه چیزی می‌خندند و نمایش‌های شادی‌آور چه کارکردی در ایران داشته است.»
این پژوهشگر افزود: «در ایران رویکرد ما مارکسیستی است. نظریه‌پردازان ما پیرو مکتب فرانکفورت هستند اما از دهه هفتاد به بعد مکتب بیرمنگام نیز در ایران تاثیر داشته است. این نظریه‌پردازان تاکید را از سیاست و اقتصاد روی فرهنگ می‌گذارند.در واقع نظریه‌های باختین، مطالعات فرهنگی و نمایش‌های شادی‌آور ایرانی محرک من در مطالعه نمایش ایرانی و نگارش کتاب «تخطی طرب» بود.»
او با بیان اینکه نمایش‌های ایرانی نباید در دورن خود مورد پژوهش قرار بگیرند؛ گفت: «در پژوهش‌های خود به این نتیجه رسیدم که کتاب‌های موجود نگاه ساختاری و جدای از جامعه به آثار تخت حوضی و نمایش‌های ایرانی دارند. در حالیکه این آثار باید در نظام فرهنگی جامعه مورد توجه قرار بگیرند. در واقع عناصر ساختاری باید مبتنی بر نظام فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دوره زمانی اجرای آثار مورد بررسی قرار گیرند.»
نویسنده کتاب «تخطی طرب» توضیح داد: «وقتی که نمایش ایرانی را به جامعه منتصل کنی، می‌توانی بررسی‌های جدیدی انجام دهی. باختین دیدگاهی به نام کارناوال دارد. او معتقد است هر جامعه‌ای نیاز دارد تا مردم در مقاطعی از فشارهای حکومتی خلاص شوند و آزادانه به نقد، طنز و زیاده‌خواهی در زمینه‌های مختلف بپردازند. این تخطی با اجازه حکومت شکل می‌گیرد که این آزاد بودن برای مردم و حکومت بسیار مقوم است.»
پشتوانه پژوهشی در ایران بسیار ضعیف است
حاجی ملاعلی با بیان اینکه پژوهش درباره نمایش ایرانی بیشتر توسط غربی‌ها انجام شده است، گفت: «متاسفانه پشتوانه پژوهشی در ایران بسیار ضعیف است. چون نگاه پژوهشگران ما به نمایش ایرانی نگاه جنس دوم بوده و هست. پژوهش‌های ایرانی در این زمینه تقریبا در حد گردآوری است و دیدگاه یا آگاهی به مخاطب نمی‌رساند. در حالیکه برای تداوم این هنر و تعامل با غربی‌ها در شناخت این هنر باید پژوهش و رویکرد بهتری وجود داشته باشد.»
این نویسنده با بیان اینکه قرار است، رشته‌های جدیدی در دانشگاه سوره پایه‌ریزی شود، ادامه داد: «کارشناسی نمایش کودک و نوجوان و کارشناسی نمایش‌های آیینی و سنتی دو رشته مهمی هستند که شرح درس و پروپوزال این موارد در حال بررسی است و امیدواریم که مهرماه برای این دو رشته بتوانیم جذب دانشجو داشته باشیم.»
حاجی ملاعلی توضیح داد: «به نظر می‌رسد؛ پرداخت آکادمیک به نمایش‌های آیینی و سنتی می‌تواند در پرورش هنرمند و پژوهشگر در این زمینه گام موثری بردارد. ما باید برای اجرای نمایش‌های آیینی و سنتی ذهن‌مان را باز بگذاریم و برای رسیدن به یک اتفاق خوب تلاش کنیم.»
مهدی صفاری‌نژاد نیز در پایان با تاکید بر نیاز به پرداختن به آکادمیک گفت: «امیدواریم که علاوه بر بحث دانشگاه و نگاه آکادمیک میراث فرهنگی نیز برای احیای نمایش‌های آیینی سنتی دست به کار شود و از حمایت‌های مادی و معنوی در این زمینه کوتاهی نکند.»
