سینمایی نیوز – چهلمین جشنواره فیلم فجر منطبق بر شعار آگاهی‌بخشی، امیدآفرینی و اخلاق‌مداری برگزار شد. اینکه تولیدات سینمای ایران حاضر در جشنواره فیلم فجر امسال تا چه اندازه در تراز انقلاب اسلامی قرار می گیرند و مبانی و نظام فکری دینی تا چه میزان در این آثار تجلی داشته است و همچنین چه تحلیلی از فیلم های ژانر انقلاب و دفاع مقدس می توان داشت، موضوعی بود که در شب های پایانی جشنواره پس از تماشای نزدیک به کل آثار، با “محمد رضا شاه حسینی” نویسنده سینمایی و پژوهشگر حوزه فرهنگ و هنر در خانه جشنواره، سالن مرکز همایش های بین‌المللی برج میلاد راجع به آن به گفت و گویی مفصل نشستیم. این مصاحبه را که قبل از اعلام نتایج جشنواره فیلم فجر انجام شده است، در اینجا با هم مرور می کنیم.

سینمایی نیوز: با عرض سلام و تقدیم احترام و تشکر از اینکه دعوت ما را برای شرکت در این گفت و گو پذیرفتید، بفرمایید آیا می توان گفت منصفانه این است که چون فیلم های حال حاضر جشنواره در دوره مدیریت قبلی سینما ساخته شده اند به همین جهت بایستی برای ارزیابی عملکرد مدیران حال حاضر سینما تا سال آینده و جشنواره چهل و یکم و حتی چهل و دوم منتظر ماند؟

– بسم الله الرحمن الرحیم‌. بنده هم به شما و مخاطبان‌تان سلام می کنم. این صحبتی که می فرمایید کاملا صحیح است. در بحث فضای کلی جشنواره امسال، فیلم ها و آثاری که در حال عرضه و نمایش است را نمی توانیم به هیچ عنوان حاصل ارزیابی عملکرد مدیریت فعلی سینما بدانیم. البته در کیفیت برگزاری جشنواره، مدیران حال حاضر دخیل هستند و خوبی ها و اشتباهاتی داشتند که قابل بحث می باشد.

نکته ی حائز اهمیت اینکه در اعطای مجوز پروانه نمایش که برای این آثار صادر خواهد شد، می توانیم خروجی عملکرد این مدیران جدید را مشاهده کنیم. تا به اینجا معاونت اداره کل نظارت و ارزشیابی سینمایی اعلام داشتند تنها به ۲ تا ۳ فیلم از آثار به نمایش درآمده، پروانه نمایش دائمی داده اند و مابقی فیلم ها دارای پروانه نمایش موقت می باشند.

سینمایی نیوز: کلیت آثار بخش سودای سیمرغ را چگونه ارزیابی می فرمایید؟

–برای قضاوت در خصوص کلیت آثار می بایستی زمان بگذرد تا ببینیم برندگان سیمرغ ها چه کسانی می باشند. اینکه مانور از جهت جوایز سودای سیمرغ و نگاه ملی و پیرامونی بر روی چه فیلم هایی می باشد و بعد بررسی کنیم که این کیفیت ها لازم بوده است یا خیر؛ که در واقع مبتنی بر جایزه است.

اما اگر کلیت این ۲۲ اثری که در جشنواره فیلم فجر امسال عرضه شده است را بخواهیم مورد بررسی قرار دهیم باید بگویم که بنده خیلی نگران بقیه‌ی آن حجم فیلم هایی هستم که ساخته و به دبیرخانه جشنواره ارائه شدند؛ اما در میان آثار راه یافته قرار نگرفتند! از سبد محصولات ۶۴ اثر به گلچین این ۲۲ فیلم رسیدند. باید ببینیم آنها دیگر چه فیلم هایی بودند که قابلیت عرضه در این جشنواره را نداشته اند! که تازه خوب های شان شده اند اینها و باید بررسی جامع تری برای آن ها صورت گیرد!

سینمایی نیوز: جایگاه نظام دینی و مبانی انقلاب اسلامی در جشنواره چهلم فجر چگونه است؟

– بحث فجر انقلاب اگر بخواهیم به آن معنای تئوریک در نظر بگیریم که مستقیما به سراغ ژانر انقلاب و دفاع مقدس رفته باشند، می توان از چند اثر نام برد. اما اینکه مبانی و تفکر انقلاب اسلامی در آثار، بررسی شده و کلیت آثار را شکل داده باشد باید بگوییم خیر اینگونه نیست. معدود اثری را در جشنواره می توانیم ببینیم که رایحه و رنگ و بویی از آرمان های انقلاب اسلامی در آن وجود داشته باشد. آن آثار و تولیدات، عملا فراغت و جدایی خاص و ویژه ای با ارزش های انقلاب اسلامی و حتی با جمهوری اسلامی و قوانین و سبک زندگی ایرانی – اسلامی دارند و این قابل تامل می باشد که ما چه مسیری را در بحث تولیدات سینمایی می پیماییم.

آن دوستانی که در شوراهای کلان برای تصویب فیلمنامه نشسته اند، با چه رویکردی ملاحظه و بررسی می کنند و خروجی آن به طور نمونه فیلم های “بی رویا” و “علف زار” می شود که حالا می خواهند در انتهای فیلم با یک کَپشِن یا نَرِیشِن، کل فیلم و مجوز پروانه نمایش را درست کنند! آن آقایانی که در دوره مدیریت گذشته در شوراها نشسته بودند و از حقوق و امکانات دولتی استفاده می کردند باید به نحوی مواخذه شوند؛ چرا که وظیفه داشتند نظارتی جدی را صورت دهند.

نظارت و محصول خروجی اعضای شوراهای مدیریت گذشته سینما، منتج به ساخت فیلمی الحادی همچون “بی رویا” و یا اثر ویژه ی “علف زار” در ژانر فلاکت که اشاعه فحشا می کند شده است و آیا ما باید اینها را در جشنواره فجر ببینیم؟! باید به این مدیران گفت متاسفیم.

سینمایی نیوز: چه ارزیابی از آثار سینمای دفاع مقدس در جشنواره فجر امسال می توان داشت؟

– برای ژانر دفاع مقدس باید یک مقدار ویژه تر متاسف شد. دوستانی که در خارج از مجموعه سازمان سینمایی متولی امر بودند و بابت آثار دفاع مقدس هزینه کردند و ما عملا می بینیم که ایدئولوژی زدایی در آنها شده است!

• اثر مجعولی چون “۲۸۸۸” در جشنواره نمایش داده می شود و کارگردان گریه می کند و می گوید من عشق داشتم و آثاری ساختم اما عملا سوژه بکر و ناب از رشادت های نیروی هوایی را تحت فیلم بازی، زایل می کند. انگار تئاتر رادیویی است. تکلیف کارگردان مشخص نیست؛ اگر فیلم هنری می خواهید بسازید، خب بروید خودتان زحمت بکشید بسازید و ما هم تقدیر می کنیم! اما زمانی هست که ۲ تا ۳ نهاد قدرتمند متولی فیلمسازی را پای کار آوردید و بودجه و امکانات گرفتید و اثر سیاه در شب تولید کردید که چند سالی است مد شده است. خصوصا اینکه برای تولید این فیلم سیاه و سفید، بیش از آنکه به وجه هنری اثر کمک کند، نخواسته است برای طراحی صحنه و گریم هزینه کند.

یا به صورت ویژه تر فیلم “هناس” را می بینیم که به طور مستقیم هم نمی توانیم بگوییم در ژانر دفاع مقدس قرار می گیرد؛ اما به شکل غیر مستقیم در بحث انقلاب اسلامی می گنجد. آن موضوعِ بسیار خوب و بسیار بکر شهدای هسته ای را ضایع کرده است؛ چون شما آنقدر توانمند نیستید که بیایید ژانر جنایی و ژانر حسی و عاطفی و دراماتیک را با ژانر انقلاب اسلامی جمع کنید و اثر قابل قبولی به نمایش بگذارید. بلکه سرگشته اید و مدام به فضای درام و روابط عاشفانه می پردازید اما دست مخاطب را خالی می گذارید.

از این شهید چه چیزی به ما معرفی می کنید؟ نه مظلومیت جمهوری اسلامی را نشان می دهید که شخصیت های علمی و دانشمندان آن را شهید کردند و نه یک فضای پرتره را به درستی خلق می کنید که زندگانی این شهید را از دوران کودکی تا شهادت، به درستی به نمایش درآورَد. آن صحنه هایی که از عالم رویا و حرکت دست به تصویر کشیدید چه هست.

“موقعیت مهدی” خوب و حس برانگیز است اما آن را هم الان به عنوان یک اثر مستقل سینمایی نمی شود قضاوت کرد؛ چرا که یک سریال است. کمبودها و اضافات خاص خودش را دارد.

سینمایی نیوز: کارگردان “موقعیت مهدی” در نشست خبری فیلم گفت برای نسخه سینمایی یک فیلمنامه جداگانه نوشته است.

– پس فیلم بدی‌ست؛ چون آن چیزهای اولیه از شناخت شهیدی همچون مهدی باکری به ما عرضه نمی شود.

اپیزود اول فیلم، سرگشته‌ست. اپیزود آخر هم که مربوط به شهادت شهید باکری‌ست باید حس برانگیزد و به جای آنکه شهیدی که در قاب دوربین نشان می دهید، در ذهن مخاطب حک شود، تصاویر یخ است و تماشاگر چیزی را حس نمی کند.

نهادهایی که در تعیین کیفیت این اثر به عنوان تهیه کننده نقش داشتند باید توجه می کردند آن اندازه که در فیلم بر روی مجاهد خلق بودن اینها تاکید می شود، می توانست به جای آن به پدر و مادر ایشان و اینکه اینها از چه جایگاهی می آیند و به مقام فرمانده لشکر می رسند و لشکر اینها چگونه شکل گرفته است و در چه قالبی به جنگ می روند پرداخت. اگر بگویند وقت نداشته که اینها را مطرح کند، آن وقت است که من می گویم چطور وقت داشته است که مجاهد خلق بودن شان را مطرح کند!

یک بخش آن بر می گردد به آن ذوق، و دیگری به آن طیفی باز می گردد که بایستی به عنوان مشاور در تولید، کاملا تسلط و اشراف ویژه ای داشته باشند و کار را هدایت کنند؛ چون پول تولید آن را از بیت المال پرداخت می کنند.

درست است که یک اثر برای کارگردان است و اوست که باید جلو رود اما وقتی یک اثر ملی شد، دیگر برای ملت است. ما تنها یک بار می توانیم شهید باکری را نشان دهیم؛ هر سال که نمی توانیم. می گویند تکراری است.

سینمایی نیوز: روزی همسر شهید آقا مهدی باکری قصد داشتند سفارش خرید سبزی را با نوشتن لیستی به ایشان بدهند اما شهید باکری ایشان را از استفاده خودکاری که متعلق به قرارگاه لشکر بود حتی برای نوشتن چند کلمه منع کردند و گفتند این خودکار متعلق به بیت المال است و نمی تواند مورد استفاده شخصی قرار بگیرد. و موارد بسیاری مانند این نقل می کنند… حال با حساسیتی که شهید باکری روی بیت المال داشتند، ساخت این اثر را با بودجه ۳۰ میلیارد تومانی، یا ساخت فیلم “دسته دختران” با بودجه هجده میلیارد تومانی، چگونه می توان تفسیر کرد؟

– من ۳۰ میلیارد تومان را در شرایط فعلی که هزینه های تولید بالا رفته است رقم بالایی نمی دانم؛ چون هم یک فیلم سینمایی و هم یک مینی سریال ۷ قسمتی از آن در آورده است. البته اگر ۳۰ میلیارد صِرف باشد و کمک های معنوی که به لحاظ لجستیکی ارتش پای کار آورده است نباشد.

صحبت شما هم صحیح است. چرا ما یک چنین مبالغی را خرج فیلمی همچون “دسته دختران” می کنیم و اثری سینمایی برای‌مان تولید می شود که محدود است. شما در نهایت چه چیزی تولید کردی؟!

سینمایی نیوز: پر واضح است که ما در اینجا با مِدیوم سر و کار داریم و فیلم می بایستی برای ما انسان، شخصیت، فضا و در واقع سینما بسازد. آیا این پذیرفتنی است که چون ما فیلم دفاع مقدسی می سازیم پس باید خودمان را از نقد مبرا بدانیم و قداست خون شهدا را که صد البته برای‌مان مقدس و قابل احترام است به فیلم سینمایی‌مان تعمیم دهیم و توقع نقد ساختار ضعیف آن را نداشته باشیم؟

– اینکه در شرایط حاضر که همه ی فضای سینما پر از ژانر اجتماعی شده است و غلبه بر سایر گونه ها دارد، یک هنرمندی پیدا می شود و در ژانر دفاع مقدس ترجیحا فیلم می سازد آدم خوبی است و نه مقدس بلکه باید به او ارج نهاد و به وی احترام گذاشت. خانم “قیدی” زحمت کشیده است و فیلم اول او “ویلایی ها” خیلی خوب است. خیلی هم اذیت و بایکوت شد. حال در آن فضا آمده است فیلم دوم خود را هم در ژانر دفاع مقدس ساخته است. باید قدر و شأن او را دانست و احترام گذاشت.

ولی در “دسته دختران” ما شخصیت نمی بینیم و تیپ می بینیم. این به همان نهادها برمی گردد. من کارگردانی اثر را قابل قبول می دانم. من خانم “قیدی” را هنرمند می دانم و سینما را می فهمد و دکوپاژ و میزانسن می داند و دغدغه هم دارد؛ چون اگر دغدغه نداشت بعد از “ویلایی ها” به سراغ این فیلم نمی آمد. منتها در اینجا ضعف از آن سازمان و نهادی است که پای این کار آمده است. نویسنده در اینجا نقش اصلی را دارد.

اگر شما قرار است از کتاب “دا” اقتباسی صورت دهید، خانم “حسینی” را شخصیت پردازی کنید. محله ی “جنت آباد” را بررسی کنید؛ در آنجا هر گامی که این خانم برمی دارد، یا زینب و یا زهرا می گوید اما در این فیلم کجا اینها را می گویند؟! شما آمدید نویسندگی اثر را به کسانی داده اید که در ژانر دفاع مقدس تبحر ندارند و در ژانر امنیتی فعالیت می کنند و بازنویسی فیلمنامه را به خانمی داده اید که فمینیست است! یعنی تولیدات تئاتری این خانم را داریم می بینیم و قابل قضاوت است؛ اما نجابت کارگردان باعث شده است که غلظت مایه های فمینیستی اثر را بگیرد. اثر خیلی فمینیستی جلو می رود اما در کارگردانی اثر جلوی این دُزِ فمینیستی گرفته می شود. شاید هم کارگردان جلوی این را نگرفته باشد. نمی دانم.

اثر در بعضی جاها طعنه می زند و با واقعیت ها مشکل دارد. مگر می شود رزمنده لخت، در جبهه بجنگد! حداقل سواد نظامی حکم می کند وقتی حمایل می بندید، پوست آسیب می بیند و نمی تواند لخت باشد. لخت کردن مرد در فیلم دفاع مقدسی خیلی بد است. یا آن صحنه فجیع که در حال خواندن دعای توسل، آن دختر می رود موهایش را با گریه می تراشد. این خیلی صحنه بدی است. آن شورا و نهادی که پول تولید این اثر را داده و فیلمنامه آن را خوانده و صحنه های گرفته شده را بازبینی کرده است، واقعا غیرت‌شان از این صحنه جریحه دار نشده است؟!

خیلی چیزها هست که شما را متاثر می کند و می توانست بهتر باشد. چرا اثر بار ایدئولوژیک ندارد و حرف نمی زند. میلیاردها تومان از بودجه بیت‌المال خرج کرده است و بایستی ما می فهمیدیم که در خرمشهر چه شده است! چرا ما هیچ نمی فهمیم و نمی بینیم. یعنی مختصر سواد نظامی حکم می کرد که در پیکان استیشنی که تازه نصف آن هم با ترکش خمپاره رفته است، نمی تواند بار این همه جوان های ما را بر خود حمل کند. می خواهد سینما خلق کند و من تقصیر کارگردان نمی دانم و کم کاری را از آن مشاورانی که هستند می دانم و این اشتباه باید اصلاح شود.

اما باید توجه داشت اینکه به صرف تولید اثر، نقد نشویم، بی معناست. خیلی ها از ژانر دفاع مقدس برای خودشان امکاناتی فراهم کردند و حال، بدترین فیلم ها را در ژانر اجتماعی می سازند و دور هم «شیشلیک» می خورند و «مرد بازنده» می آورند!

پس نمی توانیم بگوییم چون سمت ژانر دفاع مقدسی رفته است خیلی عالی است. باید نقد شود و ایرادات اثر را به او گفت. آن فرد هم اگر واقعا دغدغه‌مند است و از زور بی بودجگی و فراهم نشدن امکانات از جاهای دیگر، لاجرم به سمت ساخت فیلم دفاع مقدس نیامده است، از این نقدها استقبال می کند؛ چون می خواهد در کار پیشرفت کند و تعهدش بیشتر بُروز نماید و اتفاقات جدیدی برایش در حوزه شهدا و این اقدامات رقم بخورد. وقتی هنرمندی از این نقدها استقبال نمی کند، شک برانگیز می شود.

سینمایی نیوز: آیا می توان گفت که برخی به قصد درو کردن جوایز است که فیلم جنگی و دفاع مقدس می سازند؟

– چه ایرادی دارد. اگر بخواهم یک فیلم خوب در ژانر دفاع مقدس بسازم و ملاک های انقلاب اسلامی در آن رعایت و ادای دِین شده باشد و باعث شود جو جامعه به سمت فیلمِ من اقبال نشان دهد و من برنده جوایز شوم، ولو اینکه نیت من خدایی نباشد و دنیایی است، ایرادی ندارد. البته که از اجر معنوی خود می کاهد و معمولا هم چنین آثار و افرادی در این ژانر دفاع مقدس دوام نیاورند اما امر قبیحی نیست. آنجا قبیح می شود که شما بودجه بیت‌المال را خرج کنید، این ادعا را هم داشته باشید و بگویید من لطف کرده ام که این کار را می سازم، از این راه ارتزاق کامل کرده باشید و اجازه نقد اثرتان را هم ندهید! نپذیرید که اثر بدی ساخته اید.

سینمایی نیوز: آیا ما که فیلم های زنده یاد ملاقلی پور و حاتمی کیا و درویش را با آن ساختار قوی در ژانر دفاع مقدس دیده ایم، چنین فیلمی راضی‌مان می کند؟

– یک مشکلی که هست این می باشد که می خواهیم مقایسه کنیم. اینها اصلا با آنها قابل مقایسه نیستند. ملاقلی پور و حاتمی کیا و درویش که فیلم می‌سازند، خودشان در جنگ بودند و تیر و ترکش را دیده اند؛ و این فرق می کند با آقا و خانم کارگردانی که یک گلوله در صد متری‌شان هم نخورده است و همه را در فیلم دیده اند. پس نگاهش از فیلم سینمایی می آید و نمی شود به او خرده گرفت. اما بنده می گویم شمایی که در آن نهادها و سازمان‌های خاص نشسته اید آیا نمی توانستید چهار نفر را کنار این فیلمساز برای مشاوره بگذارید؟! نمی توانستید بودجه را طوری خرج کنید که من یک خرمشهر ببینم و واقعیتِ گرفتار شدن خرمشهر را در فیلم بفهمم؟! اگر حتی آقایان می نشستند و فیلم ساخته شده را بررسی می کردند، آن وقت این طور نمی شد که سال گذشته کسی فیلم مجعول “مصلحت” را بسازد و فیلم آن قدر افتضاح باشد که خودِ آن سازمانِ تهیه کننده، فیلم را کنار بگذارند و بگویند اکران نمی کنیم؛ اما سال بعد باز هم به همان تهیه کننده و کارگردان و تیم تولید، پول بدهند تا یک فیلم دیگر به نام “هناس” بسازند! اگر چرخه سالمی بود می گفتند دست شما درد نکند؛ زحمت کشیدید. یک تجربه بود. ضعف ما بود و چند سال فیلم نساز و به خود آنتراکت بده تا بعد با شما فیلم دیگری بسازیم. اما طرف می بیند یک کار خاص ساختم و همه کارهایش را انجام دادم، بودجه اش را هم گرفتم و فیلم را هم کنار گذاشته اند و باز امسال هم دارم فیلم می سازم؛ اصلا اشتیاقی برای اصلاح خودش به کار نمی برد و ضعف های خود را اصلاح نمی کند.

سینمایی نیوز: خیلی سپاس گزاری می کنیم از حضرتعالی که در این گفت و گو شرکت کردید و ما را از دانش‌تان بهره مند ساختید.

–بنده هم به شما خسته نباشید می گویم. خدا حفظ‌تان کند.

| گفت و گو از: تورج اردشیری‌نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن