سینمایی نیوز– در پنجمین روز از هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت»، در بخش مسابقه ملی، مستند نیمه‌بلند «مهدکودک» به کارگردانی “حانیه یوسفیان” در سالن 6 چارسو اکران شد. فهرست نامزدهای هفدهمین جشنواره “سینما حقیقت” نیز اعلام شد و “مهد کودک” (“حانیه یوسفیان”) در میان نامزد های بهترین کارگردانی فیلم مستند نیمه بلند قرار دارد.
به گزارش خبرنگار سینمایی نیوز، “حانیه یوسفیان” دارای مدرک لیسانس در رشته ی ژنتیک و دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد سینما از دانشگاه هنر تهران و همچنین مدرک کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی از دانشگاه سوره تهران، که پیش از این فیلم های «۱۵ شعبان»، «چاشنی یک روز ساده»، «نقشینه»، «همه چیز آماده است؟» و «پدر، مادر، علی، رضا و من» را کارگردانی کرده بود و در جشنواره نهم «سینما حقیقت» برای مستند «پدر، مادر، علی، رضا و من» موفق به کسب جایزه‌ی ویزه‌ی هیأت داوران شد، در مورد علت نامگذاری این فیلم بیان داشت: فیلم “مهد کودک” درباره بچه هایی (4 بچه) اغلب 2 ساله هست که در زندان بزرگ می شوند،خانه آن‌ها زندان است، داخل زندان به دنیا آمده‌اند؛ چرا که مادران شان به دلیل جرمی که مرتکب شده اند در زندان هستند و در واقع، داخل زندان یک مهد کودک هست که در زندان برای این بچه ها ساخته اند و کودکان، زمان هایی از روز را طی ۲ الی ۳ ساعت در این مهدکودک می مانند و در ساعت های خاصی، تفریحات و بازی های این بچه ها، در آن مهد کودک است. مهد کودک، جایی مختص به بچه هاست و من به این دلیل، نام فیلم را “مهد کودک” گذاشتم.
برنده جایزه‌ی ویزه هیأت داوران در نهمین جشنواره بین‌المللی «سینما حقیقت»، در مورد علت پرداختن به این سوژه اظهار داشت: بنده برای مدتی در یک خبرگزاری کار می کردم و آن جا عکس های یک خبرنگار را مشاهده نمودم و با چنین موضوعی آشنا شدم و به من پیشنهاد ساخت شد. برای من اهمیت داشت که مستند وار به این مسئله پرداخته شود. در ادامه، پروژه نوشته شد و به مرحله پیش تولید رفتیم.
برنده بهترین فیلم مستند بخش ویژه‌ی جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم مدیترانه‌ای کن، در مورد روند تولید و مراحل کار گفت: سال ۱۳۹۸ درخواست مجوز از سازمان زندان ها داشتم، ۲ سال زمان برد و در سال ۱۴۰۰ مجوز دریافت نمودم که وارد زندان شدم. از ۱۴۰۰ تا تحویل سال ۱۴۰۱ به مدت یک سال تصویربرداری ادامه داشت و بعد هم وارد مرحله تدوین و صداگذاری شدیم. مکان تصویربرداری نیز زندان قرچک ورامین بود.
برنده جایزه اول بهترین مستند از نخستین جشنواره فیلم «سلامت»، در مورد جای خالی چنین فیلم هایی گفت: چون خودِ بنده خیلی دغدغه بچه ها را دارم، مسئله بسیار مهمی برای من هست و همیشه به این فکر می کنم که چرا فیلمی مختص به بچه ها نیست. به همه ی کاراکتر ها به جز بچه ها می پردازیم. عموما بچه ها نه به عنوان کاراکتر اصلی بلکه در حاشیه هستند.
برنده بهترین فیلم مستند یازدهمین جشنواره رضوی، در مورد ویژگی های ساختاری و محتوایی این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود گفت: این که بنده خیلی بی طرفانه در زندان با وجود مسائل مختلف، تلاش کردم بچه ها را که بی حاشیه ترین و مثبت ترین کاراکتر ها بودند، نشان دهم. بر روی خود بچه ها و ارتباط شان با هم و با محیط زندان تاکید کنم و به این سوال جواب دهم که آیا زندان جای درستی است برای این که بچه ها کنار مادرشان زندگی کنند یا نه؟ چون برای خودم این سوال همیشه مطرح بود. من همواره بر آن هستم که از دل سیاهی ها نقاط سفید را برجسته نمایم و در این جا، بچه ها، آن نقاطِ نورانیِ زندان بودند.
برنده بهترین مستند از هفتمین جشنواره استانی فیلم کوتاه شیراز، در مورد چالش های زمان ساخت این فیلم گفت: نخست، مجوز و بعد از آن ارتباط برقرار نمودن با مادرانِ زندانی و در آخر با وجودی که بچه ها، آسان ترین کاراکتر هایی بودند که با ایشان کار می کردم و به ما نیز هم چون اسباب بازی نگاه می کردند و خود شان به سمت ما می آمدند، اما در عین حال به جهت ذاتِ غیر قابل پیش بینی که کودکان از آن برخوردار هستند، برای من مسئله بود و این چالش را در لحظه، پدید می آورد که الان این کودکان چه عکس العملی به مانند این که وارد کادر دوربین می شدند یا به لنز دست می زدند، خواهند داشت؛ با آن که برایم قابل پیش بینی بود. کار در زندان؛ محدودیت ها و کنترل شدن های خود را دارد که برای من سخت است. زمانی می توانم فیلم خوب بسازم که آزاد باشم.
برنده بهترین مستند از دوازدهمین جشنواره منطقه‌ای کل گراش، در این رابطه اضافه کرد: بچه هایی که هنوز به زبان نیامده بودند و خیلی هم نمی‌توانند صحبت کنند و صحبت نمی کردند و از طریق زبان بدن با اطراف شان ارتباط برقرار می کردند، برای من، ارتباط فیزیکی با آن ها و همچنین در شخصیت پردازی، چگونگی رفتار ایشان با یکدیگر، همین طور بازی هایی که با همدیگر انجام می دادند، مهم بود. بسیار تلاش می نمودم تا شخصیت های مختلف کودکان را که یکی پُر خور و دیگری خیلی مهربان بود، به تصویر درآورم و نشان دهم. بچه ها مدام دورِ ما را گرفته بودند، دوست مان داشتند و به وسایل مان دست می زدند. کودکان از دنیای بیرونِ زندان چیزی نمی دانستند، تا سن 2 تا 3 سالگی هیچ‌وقت بیرون از زندان را ندیده اند، دوربین را تا به حال ندیده بودند و چیز عجیبی برای شان بود و تک به تک، داخلِ لنز دوربین را نگاه می کردند. جلوتر که رفتیم جزء دوستان شان شدیم.
برنده جایزه فیلم جشنواره دانشگاهی سایه دانشگاه سوره، خاطر نشان ساخت: این کودکانِ پاک و معصوم، زمانی که مادر شان باردار و مرتکب جرم مانند قاچاق مواد مخدر شده بود، به دنیا آمدند. واقعیت این است که خیلی از این زن ها نمی دانستند باردار هستند و در همان دوره بارداری، مرتکب جرم شدند. مثلا یکی از آن ها که مرتکب قتل شده بود و در آن زمان بارداری، همسرش را کشت، نمی دانست که حامله است و وقتی وارد زندان شد تازه فهمید که 2 ماه از بارداری اش می گذرد. یعنی این طور نیست که آدم بتواند برای آن زندگی برنامه ریزی کند و یک لحظه یک اتفاق می افتد. البته به مدت محکومیت این مادران، تخفیف تعلق می گیرد. گاهی این مادران در مواقع مراجعه به دادگاه برای این که مورد رحمت و رعفت قرار بگیرند، بچه ها را همراه خود می بردند. مادری تعریف می کرد که محکومیت ۱۷ ساله او به خاطر کودکی که بایستی همراه او در زندان مدت محکومیت را سپری نماید، به ۷ سال تبدیل شده است و آن ۷ سال نیز بعد از گذشت چند سال به حالت تعلیقی در می آمد و اگر مرتکب جرم نمی شد به زندان باز نمی گشت. این کوکان تا ۲ سالِ اول تولد شان باید کنار مادر در زندان باشند و پس از آن اگر خانواده داشته باشند تحویل آن ها می شوند و در غیر این صورت، تحویل بهزیستی خواهند شد.
برنده جایزه فیلم مستند جشنواره قدس رضوی یزد، یادآور شد: یکی از تلخ ترین اتفاقات من در زمان تصویربرداری، هنگامی بود که از بندِ زندان خارج می شدیم و در راهرو، این بچه ها به دنبال ما می آمدند که هر کدام وسیله های ما را به دست می گرفتند و با خود می آوردند و تلخ تر این که، از جایی به بعد باید باز می گشتند و ما را از پشت میله ها با اسامیِ کوچک مان صدا می زدند و درخواست شان این بود که ما را هم با خود ببرید و این برای من، خیلی دردناک بود. مدت ها زمان برد تا من، با کمکِ روانشناختی و روانکاوی، با این مسئله کنار بیایم.
این فیلمساز در مورد کمبودهای سینمای کوتاه خاطر تصریح ساخت: کمبود سینمای مستند، بودجه است. ما انگار همیشه باید شرمنده عوامل فیلمی که می سازیم باشیم و این اتفاقِ درستی برای خودِ کارگردان که زحمتِ فراوانی می کشد و چرخِ زندگیِ خودش نیز به سختی می چرخد، نیست. در ۲ سالِ گذشته، کمبود بودجه باعث کوچ بسیاری از سینمای مستند به سینمای داستانی یا شغل های دیگر شده است. باید توسط جشنواره سینما حقیقت، جذب اسپانسر صورت بگیرد. سرمایه گذاران و تهیه کنندگانِ شخصی باید واردِ جشنواره و سینمای مستند شوند.
این مستند ساز ادامه داد: مسئله آموزش در سینمای مستند ضعیف است و یک نا آگاهی در این بخش دیده می شود. بنده در سال های گذشته همواره در کارگاه های جشنواره سینما حقیقت شرکت نموده ام و انتظار می رود کارگاه هایی که در جشنواره سینما حقیقت برگزار می شود ساختار سینما مستند را آموزش دهند و از خروجی و بار آموزشیِ بیشتر و بهتری برخوردار باشد. مطالعه کتب مستند کم صورت می گیرد و منابع دست اولِ کمتری نسبت به سینمای داستانی ترجمه می شود. البته در این میان، می توانم به زحمات آقای “محمد رضا فرزاد” اشاره کنم. بودنِ بخش بازار بهتر از نبودن آن است و حتی اگر اتفاق خاصی نیفتد، ارتباط برقرار می شود. یکی از کارکرد های سینما، راه اندازی شبکه آشنایی هاست که افراد به یکدیگر در جایی حتی به اندازه معرفی یک جشنواره، یک کتاب و مقاله، کمک می کنند. تاریخ سینما در دنیا و در کشور خودمان، با فیلم مستند آغاز شده است و فیلم های مستندی که از کشور ما به مجامع جهانی و جشنواره های بین المللی معرفی شده اند، بسیار موفق بوده اند.
این کارگردان در این رابطه اضافه کرد: از آن جایی که بنده این پروژه را در پیچینگ ارائه داده بودم و بسیار پیش رفته بود، برای شان جالب بود که چقدر امکانات و فضای زندان به خوبی تصویر کشیده شده است، مخاطبان ایرانی هم که فیلم را در جشنواره دیده بودند موضوع فیلم را بهتر درک می کردند، اگر چه نگران و ناراحتِ سرنوشتِ بچه ها بودند.
“یوسفیان” در مورد برگزاری جشنواره بین المللی سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلمسازان جوان گفت: در این فضا به معرفی فیلم و ایجاد ارتباط با دیگر فیلم سازان می پردازیم و این موضوع در سال هایی که دانشجو بودم و فیلم اول من به جشنواره راه یافته بود، بسیار حائز اهمیت بود. امسال نیز خوشحالم که در کنار نام های آشنا، فیلمسازان و آدم های جدیدِ بسیاری با فیلم هایی با پرداخت خوب می بینم. ارتباط و مشاوره گرفتن برای فیلم سازان، خصوصا کسانی که فیلم اول شان را خواهند ساخت، بسیار مهم است.
نامزد هفدهمین جشنواره “سینما حقیقت”، درباره جرات در فیلم سازی و گشایش در ممیزی گفت: در مرحله تولید و مواجه با کاراکتر، این اتفاق می افتد. به گونه ای که فینالِ ۲ تا از فیلم هایم تغییر کرد و بهتر، به اتمام رسید. این که فیلم سازد بداند بهترین کار در لحظه چه هست و شجاعت انسان نیز باعث آزادی عمل می شود و درست رفتار می کند.
او در مورد اینکه آیا این اثر می تواند تبدیل به یک فیلم مرجع شود گفت: در فیلم قبی ام این اتفاق افتاد و بسیاری با من تماس می گرفتند که سوژه مشابه با فیلم من داشتند و خیلی خوشحال می شدم که فیلم من باعث شده افرادی که حتی سن کمتری نسبت به من داشتند فیلم می سازند. این فیلم هم به تازگی ثبت شده است و نمی دانم چه اتفاقی خواهد افتاد.
او در اشاره به اهمیت مخاطب گفت: ترکیبی از دوستانِ من و افراد جامعه، مخاطبانِ فیلمِ من را شکل می دهند. به گونه ای که در فیلمِ قبلی ام، خیلی ها به من گفتند که در خانواده ما هم، چنین موضوعی وجود دارد و برای من جالب بود که مخاطب، ارتباط برقرار کرده بود. در مورد فیلم جدیدم هم که موضوعِ خاص و ویژه ای دارد، خیلی ها نمی دانند چنین بچه هایی وجود دارند و برای نمایش دوم فیلم در جشنواره، تلاش نمودم از برخی مسئولان دعوت نمایم.
او درباره جایگاه پژوهش در جامعه و مدیریت کلان کشور، همچنین تغییر نگاه مسئولین به سینمای مستند با نگاه روزآمد و مخاطب محور بیان داشت: فیلم مستند به گزارشگر خبرگزاری ها کمک می کند که آن مسئول، یک مشکل و چالش را بهتر و ملموس تر درک نماید. فیلم مستند به جهت برخورداری از بسیاری اِلمان ها از جمله تصویر، احساس را درگیر می کند و تاثیرگذاری بیشتری از یک گزارش خبری دارد.
وی اضافه کرد: از آن جایی که جایگاه سینمای مستند آن طور که باید درک نمی شود و برنامه ریزی و سیاست گذاری ها آن چنان که باید مدون نمی شود، بودجه کمی نیز به آن تخصیص داده می شود. این بودجه به سینمای داستانی اختصاص پیدا می کند چون از طریق گیشه و خرید بلیت بخشی از هزینه ها بر می گردد. گویی مستند سازان به طور رایگان کار می کنند و اگر فیلم مستندی می سازند و در پی جذب هزینه ای که نموده اند باشند برای برخی تعجب آور است. همان طور که پیش تر عرض کردم باید اسپانسر های قوی جذب شوند و تمامی بار ها به روی دوش مرکز گسترش نباشد، تنها یک منبع وجود دارد و همه تلاش می کنند به آن مراجعه نمایند. منابع را باید افزایش دهیم. تماشای فیلم مستند از طریق شبکه نمایش خانگی، دسترسی بهتری برای مردم دارد. اگر چه اکران آنلاین فیلم مستند همیشه به دلایل مختلف امکان پذیر نیست. من با هر آن چه که به گسترش سینمای مستند کمک می کند موافقم.
“حانیه یوسفیان” در بخش پایانی صحبت های خود اظهار نمود: علاقه مندانِ ساخت فیلم مستند، فارغ از این که در کجای کشور و از چه سطح امکانات برخوردار می باشند، می توانند از چند منبع استفاده کنند. فیلم دیدن خیلی کمک می کند. خاطرم هست زمانی که تصمیم داشتم در آزمون کارشناسی ارشد سینما شرکت کنم نزدیک به ۱۰۰۰ فیلم سینمایی و به طور روزانه ۵ تا ۶ فیلم دیدم و خیلی برای من راهگشا و تاثیرگذار بود. حداقلِ آن این بود که توانستم فیلم ِخوب را از فیلمِ بد، تشخیص دهم. از منابعِ کتابی هم خیلی استفاده کنند. برای نمونه، کتاب ” فیلم مستند، درام و ساختار دراماتیک” نوشته “همایون امامی” را می توانم معرفی کنم. مطالعه کتاب هایی که در حوزه نامه نگاری، سفرنامه ها و زندگی نامه هاست را نیز پیشنهاد می کنم. مانند کتابی که مرحوم آقای کیارستمی دارند. دیدن و نوشتن هم بسیار کمک کننده است.
منتخب جشنواره های معتبر داخلی و خارجی تاکید کرد: لمس زندگی و حتی رنج هایی که انسان ها در زندگی می کشند، به ایشان در مستند سازی خیلی عمق می بخشد. ساختِ مستند به ما، تجربه زیستن، تجربه سفر کردن، تجربه آموختن و تجربه زندگی های ناکرده را می بخشد. فیلم مستند «جای خالی خانم یا آقای ب» ساخته “فیما امامی” و “رضا دریانوش” را بسیار دوست دارم که موقعیت نادیده ای را به من شناساند. ارتباط با مکان تصویربرداری نیز یکی دیگر از کار هایی است که مستند ساز باید انجام دهد تا لوکیشن را تبدیل به یکی از شخصیت های مهم فیلم کند. مکان در فیلم مستند بسیار مهم است و آمبیانس (صدای محیط فیلمبرداری) و ارتباط آن با کاراکتر ها، تشخص پیدا می کند که در فیلم من “مهد کودک” این وجه پر رنگ تر هست و زندان و دیوار های زندان، که گویی صدای دیگری دارند، خیلی شخصیت پردازی کردند.
عوامل مستند «مهدکودک» عبارت‌اند از فیلمبردار، نویسنده و کارگردان: حانیه یوسفیان، پژوهش: مسعود ابراهیمی و حانیه یوسفیان، دستیار کارگردان و صدا: سارا امامی‌نیا، تدوینگر: آرش زاهدی، صداگذاری: امین شریفی، گرافیک و تبلیغات: طاها ذاکر، تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی.
هفدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت»؛ 27 آذر ماه تا دی ماه 1401 به دبیری محمد حمیدی مقدم در پردیس چارسو در حال برگزاری است.
| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا
| عکس از: الهام سادات روئین تن
