روایت دیگر این است که پرویز ثابتی، مسئول رکن سوم ساواک در بولتن‌های این سازمان می‌خواند که در سالن‌های نمایش این فیلم مردم سوت و کف زده و ابراز احساسات غیرواقعی می‌کنند. فیلم را می‌آورند و او می‌بینید و گزارش ۱۵ صفحه‌ای می‌نویسد که عجیب است که چنین فیلمی امکان نمایش پیدا کرده، چراکه هجو سلطنت است و بعد فیلم از اکران برداشته می‌شود.

به گزارش سینمایی نیوز و به نقل از ایسنا، دوره جدید جلسات نمایش و تحلیل فیلم در خانه هنر کاج با نمایش فیلم «اسرار گنج دره جنی» ساخته ابراهیم گلستان و با حضور نیما حسنی‌نسب به عنوان منتقد جلسه برگزار شد.

«اسرار گنج دره جنی» فیلمی است که ابراهیم گلستان در دهه ۵۰ ساخته و دو هفته بعد از اکران، از پرده پایین کشیده می‌شود.

داستان فیلم درباره کشاورزی است به نام علی که به هنگام شخم زمینش به گنجی بزرگ دست می‌یابد. او پنهانی و به تکرار مقداری از اشیاء گنج را برای فروش به شهر می‌برد و به زودی زندگی مجللی برای خود فراهم می‌کند. خریداران عتیقه در شهر علی را تشویق می‌کنند که از همسر روستایی‌اش معصومه جدا شود و با همسری متجدد ازدواج کند. عده‌ای از اهالی روستا و خریداران عتیقه درصددند تا به محل گنج دست پیدا کنند. در لحظه‌ای که مراسم عروسی باشکوه علی برپاست، انفجار دینامیت کارگران جاده‌سازی، خانه پوشالی کشاورز را ویران می‌کند، و همه، حتی همسر سابق و فعلی‌اش، او را تنها می‌گذارند.

در جلسه نمایش این فیلم که روز جمعه ۲۵ آذر ماه در خانه هنر کاج برگزار شد، حسنی نسب در توضیح روایت گلستان درباره علت توقیف فیلم چنین گفت: اما روایت گلستان هم این است که دو هفته بعد از نمایش از دفتر نخست‌وزیری به او زنگ می‌زنند که فیلم را بفرستند شاه ببیند. شاه به دلیل سفر به قاهره آن شب نمی‌تواند به تماشای آن بنشیند اما در میان نمایش هویدا می‌گوید،‌ چطور به این فیلم اجازه اکران دادند؛ فیلم تمسخر شاه و سلطنت است و بعد از این اتفاق «اسرار گنج دری جنی» از پرده پایین کشیده می‌شود. مهم این بود که اگر گلستان می‌خواست فیلمی بسازد که آن را به مخاطب انبوه عرضه کند در این کار موفقیتی حاصل نشد. به همین دلیل گلستان تصمیم می‌گیرد،‌ «اسرار گنج دری جنی» را تبدیل به داستان کند. حتی یک نسخه دستنویس این داستان را به مجتبی مینوی می‌دهد که اگر تمام نسخه‌های سناریو نابود شد، این نسخه از آن باقی بماند. این کار به خوبی نشان می‌دهد که چه شرایطی در آن زمان حاکم بوده که ادامه هم دارد.

او از ابراهیم گلستان به عنوان یکی از مهم‌ترین چهره‌های تاریخ فرهنگ و هنر نام برد که با بسیاری حرف و حدیث و حواشی و ماجراهای مختلف و عمری طولانی که از صد سالگی هم عبور کرده است؛ پدیده منحصر به فرد و تکرار نشدنی است، شخصیتی چند وجهی که هم روزنامه‌نگار است و هم عکاس و مترجمی که ترجمه نوین ایران مدیونش است، با ترجمه آثار نویسندگانی از جمله همینگوی، مارک تواین، فاکنر و … مهم‌ترین ستون داستان‌نویسی ایران است، قصه‌نویسی با قلم درخشان، فیلمساز و مدیر استودیو گلستان که همه اینها از او چهره‌ای خاص و متفاوت ساخته است.

حسنی نسب اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین نکات در «اسرار گنج دره جنی» در مقوله اقتباس ادبی رخ داده است که آن را خیلی ویژه می‌کند زیرا این فیلم از معدود مواردی است که داستان و ادبیات آن از سینما اقتباس شده است نه برعکس. به این معنا که بازنویسی ادبی آن تبدیل می‌شود به قصه بلند یا رمان کوتاه «اسرار گنج دره جنی»‌.

این منتقد با اشاره به مناقشه‌های بسیاری که درباره سینمای سیاسی در ایران وجود دارد، ادامه داد: عده‌ای معتقدند نظام سانسور اجازه رشد و پاگرفتن فیلم سیاسی را نمی‌دهد و موارد و نمونه‌هایی که وجود دارد عمدتا تک محصول و ساخته کنش‌های شخصی بوده که با سانسور و توقیف هم همراه می‌شوند. بنابراین ما با معدود فیلم‌هایی با لحن سیاسی روبرو هستیم که محصول کوشش‌های فردی از مولفه‌های سیاسی است. برخی از فیلم‌ها هم سیاست‌مالی کردن مفاهیم است که بسیار مخرب هستند. این کار منجر به اعتبار دادن به بعضی از فیلم‌های می‌شود فقط به خاطر شائبه‌های سیاسی که دارند. اما «اسرار گنج دری جنی» یکی از معدود فیلم‌هایی است که نطفه ساخت و اندیشه مولف قرار بوده هجویه‌ای و کاریکاتوری جفنگ از شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ایران باشد. فیلمی که امکان ساخت آن بدون ارائه این تصویر در آن شرایط فراهم نبود.

او اضافه کرد: کاری که ابراهیم گلستان در این فیلم انجام می‌دهد تا هم فیلم به تولید برسد و هم تصمیمات و استراتژی‌اش در فیلمسازی منجر به ساخت آن بشود، منجر به افت کیفیت فیلم می‌شود زیرا او در این فیلم با تیمی از بازیگران فیلم‌های سینمای عامه‌پسند آن زمان کار می‌کند و در تمامی مصاحبه‌هایش ادعا می‌کند که این تصمیم به شدت محاسبه‌شده بوده است. این کار یک جور رد گم‌کنی است. ضمن اینکه فیلمنامه را در اختیار هیچ یک از عوامل و بازیگران نمی‌گذارد و از پشت صحنه به شدت خلوت و جمع و جوری استفاده می‌کند.

به گفته حسنی نسب، «اسرار گنج دری جنی» برخلاف نگرانی گلستان تنها با یک سانسور اکران می‌شود. او وقتی می‌بیند که تنها یک جمله سانسور به فیلم‌ داده‌اند، ذوق می‌کند و آن جمله معروف را می‌گوید که چقدر خوب توانستم گول‌شان بزنم و بعد فیلم به اکران می‌رسد که دو هفته به طول می‌انجامد. این فیلم به شکل عجیبی پیشگویانه بود. همه اتفاقاتی که در این فیلم آمده و زلزله سیاسی بزرگ سه سال بعد از ساخت آن اتفاق افتاد.

او با اعتقاد بر ضعف ساختاری این فیلم افزود: تنها اگر این فیلم را به عنوان یک پدیده فرامتنی بررسی کنیم، ارزش و منزلتش بالا می‌رود. گلستان خود هم متوجه شده بود که فیلم آنی که باید می‌شد، نشده و یا لااقل کارکردی که از ساخت‌اش انتظار داشته،‌ محقق نشده است. بنابراین با درایت و هوشی که می‌دانسته کجا می‌توان حرف جدی زد این فیلم را به صورت داستان درمی‌آورد. در جایی که حیطه قدرت وجولان اصلی‌اش است و می‌تواند در آن قدرت‌نمایی کند و الحق «اسرار گنج دری جنی» یکی از بهترین داستان‌هایش، پر از توصیف‌ها و بازی‌های زبانی سعدی‌وار ابراهیم گلستان است. در واقع گلستانِ ادیب و سینماگر قابل تفکیک نیست. ما با دو چیز کاملا در هم آمیخته طرف هستیم. کتاب تحلیل و تفسیر مولف بر فیلمش‌ است.

حسنی نسب خاطرنشان کرد: «اسرار گنج دره جنی» با هر منطقی یک مانیفست و  بیانیه است. اعلام موضعی در قالب فیلم و بعد در قالب ادبیات. فیلم اصلا برای سینما ساخته نشده است. فیلم قرار بوده فانتزی استعاری باشد که شرایط را نشان بدهد، مهم‌ترین اصل برای گلستان این بوده که مخاطب این نکته را از فیلم دریافت کند به همین خاطر است که ما وسواس‌های معمول گلستان را در این فیلم نمی‌بینیم.