به گزارش سینمایی نیوز و به نقل از اداره کل روابط عمومی سازمان سینمایی، در ابتدای این نشست فرزاد موتمن گفت: فیلم «شب‌های روشن» یک اقتباس کاملاً آزاد از رمان داستایفسکی است. اصل این داستان مربوط به شهر سن پطرزبورگ در قرن ۱۹ بوده و از مسیر زندگی و فرهنگ ما نمی‌گذرد. در نتیجه ما باید فکر می‌کردیم که چگونه این قصه را به نوعی از زندگی خود عبور دهیم تا یک فیلم سینمایی بر مبنای آن قابلیت ساخته شدن داشته باشد.
وی ادامه داد: کاراکتر اصلی رمان داستایفسکی مردی است که هیچ‌کس علاقه‌ای به معاشرت با او ندارد. من فکر کردم هیچ مخاطبی نمی‌خواهد داستان مردی را ببیند که مورد علاقه دیگران نیست. به همین دلیل مسیر را برعکس پیمودیم و قصه مردی را روایت کردیم که در عین جذابیت و سمپات بودن، به‌صورت خودخواسته نمی‌خواهد با کسی معاشرت کند و در نهایت ورود یک زن به زندگی او، به نوعی حادثه محرک را ایجاد می‌کند.
وی افزود: ما فکر کردیم چگونه می‌توان یک قصه عاشقانه را با توجه به ضوابط موجود در کشور روایت کرد؟ در نهایت به این نتیجه رسیدیم که این دو نقش اصلی خجالتی هستند و به‌جای رفتارهای دیگر، برای هم شعر می‌خوانند.»
بازتاب ادبیات مدرن در ساختار فیلم
موتمن همچنین خاطرنشان کرد: در جایی متوجه شدیم که این فیلم در حال عبور از مسیر ادبیات ایران است و به غیر از شعری از ناظم حکمت، مابقی اشعار متعلق به ادبیات نوین و مدرن ایران هستند.
وی یادآور شد: در جزئیات نیز تلاش کردیم از مسیر جاری در زندگی خود عبور کنیم. در کتاب داستایفسکی صحنه‌ای وجود دارد که زن و مرد به کنسرت می‌روند، اما در آن زمان نمایش ساز با مشکل همراه بود. بنابراین قصه سینما رفتن آن‌ها را وارد روایت کردیم. در روزی که سینما آزادی و سینما شهر قصه آتش گرفت، من و پرتو مهتدی تمام روز در خرابه‌های سینما شهر قصه ماندیم، چرا که این سینما برای نسل من معنایی دیگر داشت. ما در آنجا فیلمسازی را آموختیم و با بونوئل، فلینی و برگمان آشنا شدیم. این موضوع را برای سعید عقیقی تعریف کردم و تصویری از خرابه‌های سینما آزادی وارد قصه شد.
موتمن با بیان اینکه در این فیلم کم‌تر از دیالوگ‌های رمان استفاده شد و فکر می‌کنم در نهایت تنها به یک دیالوگ بسنده شد.، بیان داشت: زمانی که عقیقی فیلمنامه را می‌نوشت من در کنار او بودم و یک بار تصمیم گرفتم همچون فال گرفتن به سراغ کتاب «شب‌های روشن» برویم و به صورت اتفاقی دیالوگی از کتاب را وارد فیلم کنیم.
اقتباس وفادارانه؛ بله یا خیر؟
کارگردان «سراسر شب» اظهار داشت: به نظر من یک اقتباس کاملاً وفادارانه از ادبیات در سینما نتیجه مناسبی به همراه ندارد. اگر به اقتباس‌های مهم دنیا نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که نتیجه نهایی آن‌ها بیش از سینما به فوتورمان شبیه هستند. در نتیجه بهتر است شرایط و قصه زندگی خودمان را وارد جهان فیلم کنیم.
ادبیات مدرن بی‌ارتباط با زندگی ایرانی
در ادامه هیوا مسیح، نویسنده و شاعر، گفت: به نظر من دوره اقتباس از ادبیات در حال حاضر به پایان رسیده است. ادبیات مدرن در کشور شباهتی به زندگی ایرانی ندارد و تحت تأثیر وضعیت فرهنگی غرب یا نوع تفکرات صادق هدایت و غلامحسین ساعدی است.
وی بیان کرد: لیلی و مجنون در واقع یک رمان است که به صورت نظم سروده شده است. جوهره لیلی و مجنون جدایی نیست. زمانی که می‌خواهیم فیلمی درباره جدایی در کشور ساخته شود، نتیجه اثری خیانتکارانه همچون «جدایی نادر از سیمین» خواهد بود. به عقیده من جوهره لیلی و مجنون درباره عشق است.
بازخوانی سینمای شاعرانه و انتقاد از تحریف تاریخی
مسیح با بیان اینکه در سینمای ایران فیلم‌های «شب‌های روشن» و «ناخدا خورشید» تنها آثاری هستند که مبتنی بر جهان‌بینی ادبی نیستند، افزود: سینمای ایران و دنیا معمولاً قصه یک رمان را به‌صورت روایی مطرح می‌کنند. نمونه آن فیلم «داشتن و نداشتن» است که هاوارد هاکس بر مبنای آن فیلم ساخت.
سینما امری عینی و شعر امری ذهنی است
مسیح در پاسخ به پرسش مهرزاد دانش درباره شاعرانگی در سینما، گفت : سینما امری عینی و شعر امری ذهنی است. یک شاعر از مفهومی ذهنی محصولی را پدید می‌آورد که دارای سویه‌های عینی است. نمی‌توان از روی شعرهای حافظ فیلم ساخت. البته تارکوفسکی در «آینه» تا حد زیادی به این موضوع نزدیک شده است، چون پدرش شاعر بود.
مهرزاد دانش در ادامه افزود: برخی گمان می‌کنند یک کارگردان باید خود نویسنده باشد. در حالی که «شب‌های روشن» این گزاره را باطل کرده است.
موتمن در ادامه بیان داشت: من خود را تکنسین سینما می‌دانم. «خداحافظی طولانی» یک داستان نیمه بلند از اصغر عبداللهی بود که به دکوپاژ آن پرداختیم.
وی در پاسخ به سوالی درباره سینماگر مؤلف گفت: امر تألیف بیش از هر چیز در نوع دکوپاژ نمود دارد. متاسفانه گاهی فیلم‌ها برای دریافت پروانه ساخت دچار تغییرات زیادی می‌شوند و این اتفاق برای «سراسر شب» رخ داد .
هیوا مسیح با اشاره به جمله «سینما از سینما زاده می‌شود» گفت: آرونوفسکی در فیلم نوح، روایت متفاوتی از داستانی باستانی ارائه داده است. در سینما قرار نیست لزوماً قصه یا پیام وجود داشته باشد.
وی افزود: دوربین هنرمند در دوران مدرن رو به زمین قرار می‌گیرد و نوعی قداست‌زدایی صورت می‌گیرد. در واقع آرونوفسکی شخصیت نوح را به‌صورت زمینی به تصویر کشید.
هویت شهری در «شب‌های روشن»
فرزاد موتمن در ادامه به اقتباس‌های مختلف از «شب‌های روشن»، توسط جیمز گری و سینمای هند اشاره کرد و افزود: در تهران امروز ساخت فیلم ژانر دشوار است چون این شهر در دهه‌های گذشته هویت خود را به صورت کامل از دست داده است. در «شب‌های روشن» تلاش کردیم شهری را بازنمایی کنیم که هویت آن در حال نابودی است.
دانش در خصوص فیلم «شب‌های روشن» گفت: موتمن در این اثر نوعی حس شاعرانه را انتقال می‌دهد و می‌توان این اقتباس را به‌صورت تطبیقی بررسی کرد.
هیوا مسیح با بیان اینکه در اقتباس باید بیش از هر چیز به تم توجه کرد.، گفت: فیلم «شب‌های روشن» ساخته فرزاد موتمن ارتباطی به کتاب داستایفسکی ندارد و او در این فیلم کاملاً نوع نگاه خود را دنبال کرده است.
موتمن نیز در خصوص مشکلات پیش روی سینمای ایران در امر اقتباس‌های خلاقانه بیان داشت: ادبیات ایران چندان صورتی تخیلی ندارد و شاید تنها بتوان به منطق‌الطیر عطار و شاهنامه فردوسی اشاره کرد. در سال‌های اخیر امکان اقتباس برای همه فیلمسازان وجود ندارد. همینطور تیراژ بسیاری از کتاب‌ها به سیصد جلد رسیده و این معضل مهمی است.
در ابتدای این نشست بنفشه اعرابی مدیر پروژه هنرگان کتاب توضیحاتی درباره برنامه های این بخش ارائه داد .
سلسله نشست های «کتاب و سینما» هر روز توسط سازمان سینمایی در سرای هنرگان کتاب سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب برگزار می شود.
گفتنی است، ششمین نشست امروز دوشنبه ۲۲ اردیبهشت ساعت ۱۶ با حضور کیانوش عیاری، حبیب احمدزاده و مهرزاد دانش با موضوع « عیار متن، عیار سینما» برگزار می شود.
