سینمایی نیوز، محمدرضا دلیر*- “رخشنده اعتصامی” که ما او را با نام پروین اعتصامی می شناسیم، شاعر نام آشنای ایرانی است که عنوان «مشهورترین شاعر زن ایرانی» را از آن خود کرده است. فیلم «پروین» به فراز و نشیب زندگی این بانوی شاعر، از زمان ازدواج تا مرگ او می پردازد و به ما نشان می دهد که دنیا، از دریچه نگاه یک بانوی شاعر، چگونه است .
این فیلم برای نخستین بار در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد و توانست جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را از آن خود کند. حال بپردازیم به داستان فیلم، همسر پروین شخصیتی نظامی و خشن دارد، او با پروین بد رفتار است و در یک صحنه به او سیلی می زند . مامورین او، در برخورد با آگرین خشن هستند و وقتی آگرین زندانی می شود، فضل الله، او را مورد آزار و اذیت قرار می دهد. صحنه های خشونت کوتاه و گذرا هستند. فضل الله تریاکی است و پروین او را چند بار پای بساط می بیند. او از کار خود پشیمان نیست و این بساط گسترانی را لازمه پیشرفت می داند!
فیلم پروین، فیلم محترم و قابل دفاعی است. فیلمی شاعرانه که با سوژه اش زندگی و زمانه پروین اعتصامی، شاعره دوران معاصر، هماهنگی کامل دارد. فضای شاعرانه فیلم همراه با دکور خانه یک خانواده اصیل ایرانی و سبک زندگی آنها در دهه ۱۳۲۰ شمسی به خوبی نشان داده شده و این نقطه قوت کار است.
در کنار این ساختار بنیادین، بازی خوب مارال بنی آدم در نقش پروین است که کاملا خوب و به اندازه اجرا شده. نه بزرگ نمایی شعار گونه و زننده دارد و نه منفعل و بدون هیجان است. او در کل تصویری از پروین اعتصامی را به تصویر می کشد که به عنوان مخاطب از آن انتظار داریم. زنی که اندیشه فردی در سلک زندگی اش نمود پیدا کرده است. به طور مثال طلاق از همسر نظامی اش، نمونه ملموس برآمده از اندیشه ذهنی حاکم بر اوست که زیر بار ظلم نمی رود و در مورد دیگر چون اخلاقیات برایش مهم است به آگرین که دختری کولی و بی خانمان است، توجه می کند و نوع دوستی او را نه فقط در شعر بلکه در عمل نیز شاهد هستیم. عشق و علاقه پروین به خانواده و ارتباط عاطفی بین او و والدینش، منطقی و خوب از آب در آمده و عشقی که در خانواده حکمفرماست به خوبی حس می شود.
این فیلم خوش رنگ و لعاب است و از پس مهم ترین چالش فیلم های زندگی نامه ای یعنی کنترل ریتم بر می آید. همین دو عامل به همراه بازی خوب مارال بنی آدم در نقش پروین اعتصامی کافی است که بگوییم «پروین» نمره قبولی می گیرد و فیلم بدی نیست! با این حال، دستیابی به این حداقل ها برای موفقیت کامل فیلم کفایت نمی کند.
پروین یک مشکل بزرگ دارد که مربوط به اساس و مبنای منطق درونی فیلم است؛ در «پروین» قرار است پرتره ی یکی از مهم ترین شاعران معاصر ایران ببینیم که زن نیز بوده و در دوران وخیمی از نظر شرایط اجتماعی مردسالارانه زندگی کرده است. اما فیلم نیمچه روایتی است تاریخی و روزنامه ای که بر زندگی خانوادگی پروین اعتصامی مکث بیشتری دارد و قهرمانش نیز تا حد زیادی منفعل و خنثی است. فیلم یک سکانس تاثیر گذار در پایان دارد که ماجرای بداهه سرایی شعر معروف «محتسب» پروین اعتصامی را نشان می دهد و ماجرا ذاتا احساس تحسین برای پروین اعتصامی را برمی انگیزد. با این حال کلیت فیلم طوری طراحی نشده که آن سکانس نتیجه منطقی روند فیلم باشد و نگاه بطنی حاکم بر فیلم را تکمیل کند، بلکه بیشتر شبیه به یک فصل جذاب اما منفرد و مستقل نسبت به کلیت فیلم است.
هرکس با قواعد فیلم نامه نویسی آشنا باشد، می داند که (درام) نقطه عطف (قصه) است. بنابراین نویسنده سعی می کند درام داستان را به ظریف ترین شکل ممکن رقم بزند تا مخاطب را پای گیرنده نگه دارد. اما، در این فیلم ما با یک سوژه معمولی مواجه نیستیم که دست مان برای درام نویسی باز باشد، چرا که ژانرمان بیوگرافی است و اطلاعات موثقی درباره زندگی شخصی کاراکتر اصلی فیلم وجود دارد. شخصیت اصلی فیلم زنی است که در عرصه شعر و تفکر، صاحب سبک و نظر است و در روزگار خود نه تنها از اغلب زنان جامعه و حتی زنان تحصیلکرده بالاتر بود، بلکه از مردان اهل شعر و ادب نیز چیزی در فضل و شاعری کم نداشت .
حال سوال این جاست که زنی با این چنین پایه از فضل و اعتبار، آیا رواست که نیمی از فیلم زندگی اش، تنها به دو ماه و نیم زندگی مشترک او از سی و پنج سال عمر زیسته اش تقلیل یابد و درامی طولانی و نه در خور شان آن شاعر گرانقدر ساخته شود که باحقیقت نیز فاصله دارد؟ در فیلم، زندگی زناشویی پروین درامی سرشار از خشونت و نمایشی از ضعف و استیصال پروین است. اما به گفته ابوالفتح اعتصامی، شوهر او مردی عامی و بی سواد نبود و هرگز خشونتی که مخالف شان پروین باشد از او سر نزد.
*منتقد سینما
