سینمایی نیوز- فیلم بلند مستند “عملیات دماوند” در بخش مسابقه شهید آوینی شانزدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت» حضور دارد.

به گزارش خبرنگار سینمایی نیوز، “محمد فریدونی” تهیه کننده اثر در مورد روند تولید و مراحل کار اظهار داشت: مراحل پژوهش بلند مدت بود و مدت ۶ ماه را به خود اختصاص داد که برای یک فیلم ۴۰ دقیقه ای زمان زیادی است. دسترسی به اسناد دوران پهلوی نیز سخت بود. مدت زمان تولید حدود ۲ ماه بود و به پس تولید که رسیدیم در مجموع یک سال و یک ماه زمان صرف شد. مکان تصویربرداری حوزه هنری و موزه شهدای انقلاب سرچشمه و منزل آقای مجتهدزاده و کتاب خانه های مرکز اسناد است.

“احسان مشکور” کارگردان فیلم مستند “عملیات دماوند” در مورد علت نامگذاری این فیلم بیان داشت: نامگذاری مستند “عملیات دماوند” از آن جایی آغاز شد که در مسیر پژوهش به اسنادی رمز گذاری شده با مدت ۲ ساله در جنگ ظفار با عناوین عملیات ویژه دماوند رسیدیم که دماوند مخفف پادگان های حاضر در ظفار می باشد. عملیات نیز به معنای جنگ و آخرین حمله می باشد. جنگ ظفار بین سال های ۵۱ تا ۵۵ رخ می دهد که برخی نیرو های ایرانی به طور جسته گریخته تا سال های ۵۶ و حتی ۵۸ در آن جا می مانند و در نهایت با فرمان حضرت امام (ره) به کشور بر می گردند. مخاطبان حین تماشای فیلم به این موارد خواهند رسید.

این فیلمساز جوان درباره موضوع این فیلم گفت: مستند عملیات دماوند تنها تاریخ شفاهی مکتوب و تصویری از تنها جنگ حکومت پهلوی در دهه ی ۵۰ است. هیچ سند تصویری از این جنگ در تلویزیون پخش نشده و حتی در ۱۰ سال گذشته نیز کتابی در این موضوع منتشر نشده است. تنها “محمد بلوری” پدر حوادث نویسی روزنامه کیهان اشاراتی در حد ۲۰ تا ۳۰ صفحه در این زمینه داشته اند. مستند عملیات دماوند درباره اتفاقاتی ویژه است که برای “محمد بلوری” در موضوع آمد و شد به جنگ ظفار روی داده است. مخاطب به طور همزمان ۲ داستانِ دستگیری “محمد بلوری” و چیستی، واکاوی و کنکاشِ جنگ ظفار را مشاهده می نماید.

او اضافه کرد: جنگ ظفار با وجودی که در دهه پنجاه شمسی اتفاق می افتد اما تا به الان در زمان نمایش مستند “عملیات دماوند” که نیم قرن از آن سال ها می گذرد به هیچ عنوان رسانه ای نشده است و چیستی این جنگ برای مخاطب ناشناخته است. ما سعی نمودیم تمامی افرادی که در این جنگ حضور داشتند را برای مصاحبه در لوکیشن مربوطه دعوت نماییم. از “محمد بلوری” روزنامه نگار تا “پیروز مجتهدزاده” پژوهشگر که در آن جنگ حاضر بودند و همچنین “شاداب عسگری” که به طور غیر مستقیم با این جنگ مرتبط بودند. حتی از فیلم توقیفی تپه ۳۰۳ ساخته “امان الله منطقی” که پیش از انقلاب ساخته شد در فیلم تصویر آوردیم و با “محمد ولی احمدلو” که از بازیگران این فیلم بودند مصاحبه گرفتیم.

او در مورد علت پرداختن به این سوژه گفت: بنده دوره تربیت مستدساز را در مجموعه سفیر فیلم می گذرانم و تعهد ایشان به خلق تربیت و تبدیل مستندساز نیمه حرفه ای به حرفه ای است. پیشنهاد مجموعه مستندسازی به بنده بود که فیلمی راجع به جنگ های نیابتی ایران در ویتنام و ظفار اتفاق بیفتد. پس از بررسی اولیه مشاهده نمودم حجم اسناد در مورد جنگ ظفار بسیار کم است. اما هر چه جلوتر رفتیم دیدیم جنگ ظفار چه از نظر سوژه و چه از نظر محتوا قابلیت های پرداخت ویژه ای دارد. در مصاحبت با پژوهش گر و تدوین گر به این نتیجه رسیدیم که می بایستی راجع به جنگ ظفار مستند بسازیم.

“محمد فریدونی” در مورد کمبودهای سینمای کوتاه خاطر نشان ساخت: ناظر به فیلم های تاریخی می توان گفت از آن جایی که مستند تاریخی ساختن از جهاتِ دسترسی به آرشیو، حساسیت برانگیز بودن موضوعات، عدم رغبت مصاحبه شوندگان به حضور در اثر،  سخت و پیچیده و زمان بر می باشد، فیلم سازان کمتر به سمت ساخت این آثار می روند. این خسران بزرگی است که کشور، نقاط مغفول تاریخی بسیاری در یک قرن اخیر دارد اما کار درخور و شایسته ای ساخته نشده است. فیلم مستند “عملیات دماوند” که با موضوع جنگ ظفار تولید نمودیم نمونه ی چنین دست موضوعات تاریخی معاصر می باشد که در نیم قرن گذشته اثری راجع به آن تولید نشده است.

وی تصریح کرد: تمرکز ما از ابتدا بر روی اکران دانشگاهی و نخبگانی بود و سپس به حضور جشنواره ای و تلویزیونی می اندیشیدیم. البته همه گیری کرونا موجب شد تا به الان اکران دانشگاهی نداشته باشیم. خدا را شاکر هستیم که این فیلم در جشنواره سینما حقیقت پذیرفته شد و در ششمین جشنواره تلویزیونی فیلم مستند نیز بازخوردهای خوبی دریافت نمود.

این تهیه کننده درباره جایگاه پژوهش در جامعه و مدیریت کلان کشور، همچنین تغییر نگاه مسئولین به سینمای مستند با نگاه روزآمد و مخاطب محور بیان داشت: نگاه بنده از جایی عقب تر به این موضوع هست و معتقدم این مستندساز است که می بایستی با مسئولین دیالوگ برقرار نماید. لازمه ی این موضوع نیز روی آوردن به ساخت مستند های مسئله محور است و اینجاست که خواه ناخواه آن دیالوگ برقرار خواهد شد. سینمای مستند برای مخاطب جایگاه خاصی ندارد. جنس آثاری که ساخته می شود می بایستی به دغدغه های مخاطب نزدیک شود تا هم ذات پنداری کنند و اقبال صورت بگیرد. گشایش در ممیزی و ایجاد جرات در فیلمساز، قطعا مفید فایده است.

وی در اشاره به اهمیت ارتباط فیلم سازان جوان با سینمای بین الملل گفت: دغدغه ی ما ساخت این اثر تاریخی بود و خیلی به بازاریابی فیلم فکر نکردیم. ضمن اینکه قانون کپی رایتِ آرشیو در مجامع بین المللی به گونه ای است که می بایستی رعایت شود.

وی یادآور شد: در حال حاضر فضای مستندسازی کشور متعهد به جامعه نیست و این دلایل مختلفی از جمله اشتغال و امرار معاش مستندسازان و همچنین سختی های کار را در بر می گیرد. ترجیح بنده نیز در لایه اول، ارتباط با نخبگان است. سینمای مستند برای مخاطب جایگاه خاصی ندارد. جنس آثاری که ساخته می شود می بایستی به دغدغه های مخاطب نزدیک شود تا هم ذات پنداری کنند و اقبال صورت بگیرد.

“مشکور” نیز تاکید کرد:  مستند از دغدغه اجتماعی مردم پدید می آید و سوژه از اجتماع بر می خیزد. مستند هایی همچون “دخترم سمیه” و “هجده هزارپا” کارکرد ملی و بین المللی داشته است.

وی در مورد اینکه آیا این اثر می تواند تبدیل به یک فیلم مرجع شود گفت: از آن جایی که تا کنون راجع به این موضوع فیلمی ساخته نشده است و تاریخ شفاهی است می توان گفت این پتانسیل را دارد به عنوان یک اثر مرجع شناخته شود. حداقل ۳ مستند دیگر از سوژه هایی که در حین ساخت این فیلم به آن ها رسیدیم، می توان ساخت.

وی در مورد جای خالی چنین مستند هایی گفت: داستان های ناگفته زیاد داریم که ما سعی نمودیم یکی از آن ها را به شکل تصویری ورق زنیم و جا دارد که دیگر مستندسازان نیز به سراغ این ناگفته های تاریخی معاصر بروند.

وی در مورد ویژگی های ساختاری و محتوایی این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود گفت: در انتخاب موسیقی سعی شد تناسب با حال و هوای کشور عربی داشته باشد. همچنین تصاویر را کاملا مرتبط با موضوع و حقیقتا مستند ضبط نمودیم و برای نخستین بار است که پخش می شود. تنها قسمت های مربوط به آقای بلوری است که بازسازی شده است. هماهنگی مصاحبه شونده ها واقعا سخت بود.

وی در مورد چالش های زمان ساخت این فیلم گفت: پیدا نمودن آرشیو و هماهنگی با مصاحبه شوندگان از مشکلات ساخت مستند های آرشیوی است.

این فیلمساز جوان در خصوص موضوع پخش و اکران از شبکه های تلویزیونی منطقه و جهان، مخاطب هدف و بازار هدف اظهار داشت: مستتدساز هنگام سوژه یابی باید ابتدا به این فکر کند که هنگام ارائه اثر چه اتفاقات مثبت جریان سازی می خواهد روی دهد. مستند ما در کشورهای منطقه و حداقل در ۴ کشور می تواند اکران بگیرد. الان بسیار مشتاق هستم که بعد از اتفاقات مثبت نمایش این فیلم، به پخش بین المللی آن نیز به شکل جدی فکر کنم.

وی به اهمیت بار آموزشی جشنواره پرداخت و گفت: سال گذشته در کارگاه های مستندسازی جنگی و میدانی با حضور اساتید بین المللی شرکت نمودم که بسیار بهره بردم و فکر می کنم اثر بخش است.

وی همچنین در اشاره به اهمیت حمایت و هدایت مستند سازان برای تولید بی دغدغه بیان نمود: مستندساز می بایستی به جای دغدغه مالی، دغدغه اجتماعی داشته باشد. تهیه کننده تا جایی که می تواند مراحل ثبت فیلمنامه را زودتر انجام دهند و هر مقدار سلایق مختلف را پذیرا باشیم، اتفاقات بهتری می افتد. مجموعه سفیر فیلم بر روی اکران های دانشگاهی اصرار دارند و در این جا به وضوح تاثیر و کارکرد سینمای مستند را در پژوهش و دانشگاه شاهدیم.

وی در مورد پخش آنلاین فیلم ها در جشنواره گفت: کمبودهایی به لحاظ زیر ساخت های پخش آنلاین داریم و آثار هنگام تماشای فیلم مرتب قطع می شوند. دیگر آنکه ارتباط مخاطبان در مراکز استان ها با جشنواره کم می باشد و جشنواره سینما حقیقت می تواند در مراکز استان ها نمایش داده شود که این چنین اتفاق مبارکی خواهد افتاد.

وی در مورد برگزاری جشنواره بین المللی سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلمسازان جوان گفت: زمانی که اثرِ منِ فیلم اولی در بخش شهید آوینی جشنواره پذیرفته شد به بنده کمک کرده است که فیلمی در سطح بخش ملی بسازم و همچنین به حضور های بین الملی بیاندیشم.

“مشکور” در بخش پایانی صحبت های خود درباره احتمال خارج شدن بخش شهید آوینی از جشنواره سینما حقیقت گفت: سلایق سیاسی می بایستی در مستند وجود داشته باشد. بخش آوینی نیز سلیقه ای سیاسی را رقم می زند و نباید حذف شود. به طور نمونه اگر بخش شهید آوینی وجود نداشت، فیلم مستند عملیات دماوند حتی بعد از ۵۲ سال از گذشت جنگ ظفار نمایش داده نمی شد. به نظر بنده باید بخش شهید آوینی وجود داشته باشد اما می تواند از فیلتر مناسبی برخوردار باشد.

شانزدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت»؛ ۲۰ تا ۲۵ آذر ماه ۱۴۰۱ به دبیری محمد حمیدی مقدم در پردیس ملت در حال برگزاری است.

| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن