به گزارش سینمایی نیوز و به نقل از روابط‌عمومی خانه موسیقی ایران، نقل از روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، مراسم نکوداشت منصوره ثابت‌زاده، پژوهشگر آیین و موسیقی نواحی ایران و ملل، شنبه ۱۷ آذر در تماشاخانه مهر با حضور جمع کثیری از هنرمندان موسیقی سنتی و نواحی برگزار شد. در این برنامه نظام‌الدین زاهدی سفیر کشور تاجیکستان در ایران، سعید ثابت مدرس و نوازنده سنتور، حمیدرضا نوربخش مدیر عامل خانه موسیقی، منصوره ثابت‌زاده پژوهشگر موسیقی و موسیقی‌دان، احمد رمضی مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری و تعدادی از اساتید و نوازدگان موسیقی مقامی حضور داشتند.
ثابت‌زاده؛ خادم روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان
در ابتدای این برنامه، بعد از قرائت قرآن و پخش سرود ملی، نظام الدین زاهدی سفیر تاجیکستان، گفت: بزرگان، موسیقی را زبان جهانی بشر نامیدند. موسیقی، این زبان جهانی بشر، عامل پیوند ملت‌های جهان است و شما خود شاهد هستید هنرمندان، سرایندگان، خوانندگانی هستند که به یمن نبوغ و استعداد خود در موسیقی، در ایجاد روابط فرهنگی کاری را انجام می‌دهند که وزارتخانه‌ها که هدف و رسالتشان تقویت روابط فرهنگی است، از عهده آن به این شکل برنمی‌آیند.
وی ادامه داد: مردم تاجیک، مردمی اهل موسیقی و سرود و آوازخوانی هستند و ما در کشورمان انواع موسیقی‌های سنتی را داریم که مهم‌ترین آن، موسیقی شش مقام است. این موسیقی مظهرهستی معنوی مردم تاجیک است و مردم تاجیکستان، هم در لحظه‌های شادی و سرور و هم در لحظات غم، خود را با موسیقی و سرود را تسکین می‌دهند.
زاهدی در ادامه عنوان کرد: در تاجیکستان، اهالی موسیقی مقامی ویژه دارند و در همین راستا، پژوهشگران موسیقی رسالت تقویت پیوندهای فرهنگی بین کشورها را به عهده دارند و منصوره ثابت زاده که از موسیقی دانان و پژوهشگران موسیقی و پژوهشگران بنام حوزه ادبیات عامل تقویت روابط فرهنگی بین کشورها از جمله تاجیکستان و ایران بوده و ما به او که داننده موسیقی سنتی مردم تاجیکستان و به طور عموم موسیقی ماورالنهر هستند افتخار می‌کنیم؛ او خادم روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان هست و از خداوند برایشان آرزوی سلامتی و توفیق روزافزون در تحقیق و پژوهش را خواستاریم.
وی در پایان سخنان خود، هدایایی سنتی را از طرف سفارت تاجیکستان به منصوره ثابت‌زاده اهدا کرد.
همواره حاضر در عرصه موسیقی نواحی
در ادامه برنامه حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی گفت: در طول ربع قرنی که خانه موسیقی ایران تأسیس شده است و فعالیت دارد، عزیزان و دلسوزانی بوده‌اند که به استحکام و پیشرفت این بنا کمک کردند.
وی ادامه داد: در خانه موسیقی کمیته‌ها و کانون‌های مختلفی وجود دارد و یکی از کانون‌های پررنگ این مجموعه، کانون پژوهشگران است که با حضور متخصصان درجه یک، با قدرت به کار خود ادامه می‌دهد، یکی از کسانی که در این کانون همواره حضور داشته و هر گاه از او همفکری خواسته‌ایم، آمده است (گرچه هیچ وقت خودش نخواسته مسئولیت مستقیمی قبول کند) خانم ثابت‌زاده است. او هر وقت با من تماسی داشتند در جهت حل مشکل هنرمندان موسیقی، به ویژه موسیقی‌دانان نواحی ما بوده است.
نوربخش عنوان کرد: متاسفانه همه می‌دانیم موسیقی ما چه وضعیتی دارد. یک شاخه از موسیقی در حال پررنگ شدن است که ما مخالف آن نیستیم اما اگر تعادل و اعتدال در آن نباشد، باعث خسران فرهنگی است.
وی تاکید کرد: متاسفانه می‌بینیم گوش مردم (به ویژه نسل جوان) چقدر با موسیقی ریشه‌ای، تمدنی و سنتی فاصله گرفته است. پرواضح است ما وقتی از موسیقی ایران حرف می زنیم، ریشه‌های آن کجاست.
ما رنگین کمانی از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب گوهرهای ارزشمندی از نسل‌های گذشته موسیقی داشتیم که الان نیستند و به مدد پژوهشگرانی، از جمله خانم ثابت‌زاده بخشی از این‌ها ثبت و ضبط شده است و من از حوزه هنری که به این مهم همت گماشتند و از خانم ثابت‌زاده تجلیل کردند، سپاسگزارم.
ثابت‌زاده؛ به مثابه گیاه تلخه
در بخش دیگری در این آیین سعید ثابت مدرس و نوازنده سنتور گفت: به وجود آمدن چنین مجموعه‌هایی (از پژوهش‌های موسیقی نواحی) سه امتیاز ذوق، عشق و کوشش لازم دارد و ثابت‌زاده ذوق این کار را دارد، یعنی هنر برای او کشش دارد، عشق دارد چراکه او پذیرش سختی را داشته و از مشکلات نمی‌ترسد، در ضمن او کوشش را که پوشش دو امتیاز اول بود، را دارا است.
وی ادامه داد: ۳۰ سال قبل که با او در دانشگاه هنر همکار بودیم، او در سن جوانی با یک کوله و ضبط صوت از این بیابان به آن بیابان و از این روستا به آن روستا دنبال اساتید هنر بود. او به چه عشقی خطر را به جان می‌خرید و با هزینه شخصی یکایک اساتید را پیدا می‌کرد تا از آنها درخواست کند هنرشان را بیاورند تا ثبت کرده و با موسیقی خود همگام کند.
وی منصوره ثابت‌زاده را به مثابه گیاه تلخه دانست که در شوره‌زار رشد می‌کند و غذا و آب خود را تامین می‌کند و عنوان کرد: اینگونه افراد، تلخه هستند چون بدون پشتوانه فقط با عشق خود، جوانی خود را می‌گذارند. ما قدردان او هستیم ولی اینکه ثابت‌زاده چه ارزشی دارد در آینده مشخص می‌شود.
عاشق و دل در گرو هویت ملی
در ادامه این برنامه، میلاد عرفان‌پور مدیر سابق مرکز موسیقی حوزه هنری طی سخنانی گفت: ثابت‌زاده، فارغ از حوزه موسیقی نواحی که در آن مشهور است در حوزه‌های دیگر هم مجاهدت‌های پنهانی کرده که برخی در حوزه تعاملات میان فردی و برخی ملی بوده است.
وی ادامه داد: در حوزه موسیقی نواحی ما کمتر اساتید و متخصصانی داریم که عمر در این حوزه بگذارند چراکه چرخه اقتصادی چندان جذابی ندارد. در این میان اما کسانی هستند که همچون منصوره ثابت‌زاده عاشق‌اند و دل در گرو هویت ملی دارند و پای میراث ملی ایستاده‌اند.
عرفان‌پور اظهار کرد: ثابت‌زاده سال‌ها بدون اینکه سفارش یا بودجه‌ای گرفته یا چشم‌داشتی داشته باشد، به نقاط کم برخوردار سر می‌زد، برای یافتن نغمه‌ای در حال فراموشی یا نغمه‌پردازی که در حال فراموش شدن بود، او سختی‌هایی که شاید برای یک زن دشوار باشد را به جان خرید تا میراث هنری و فرهنگی ما بماند و آسیب فراموشی به آن وارد نشود. این تلاش برای ثابت‌زاده همچنان ادامه دارد، به‌طوری که وی چند روز آینده هم با این هدف عازم سفر می‌شود.
وی در پایان سخنان خود گفت: امیدوارم برگزاری چنین نشست‌هایی برای ما جوان‌ترها درس‌هایی داشته باشد و الگوسازی کند. امیدوارم این بزرگداشت‌ها برای ما که این روزها درگیر بلاهایی چون دیده شدن و بازی‌های اقتصادی هستیم ثمره داشته باشد و آن هم رسیدن به ذات هنر و ارزش‌های بالایی که امثال ثابت‌زاده عمر خود را صرف آن کرده‌اند، باشد.
ضبط‌کنندگان تاریخ اجتماعی ایران
پس از این جهانگیر نصری اشرفی عنوان کرد: دو نکته خیلی مهم که ما باید بدانیم این است که اولا موسیقی‌های قومی چیست و دوم اینکه چه اهمیتی دارد؛ همه خرده فرهنگ‌ها و اقوام ما از خط نامرئی موسیقی برخوردار بوده‌اند، اما کشور ما از نظر ثبت اسناد و تاریخ اجتماعی، ضعیف است. ما در مقطع پرشتابی هستیم که از عصر روشنفکری شروع شده تاکنون ادامه دارد.
وی در پایان گفت: خط نامرئی موسیقی بخشی از تاریخ اجتماعی ماست و خانم دکتر ثابت‌زاده، یکی از ضبط‌کنندگان اسناد تاریخ اجتماعی ایران است. وی یکی از کسانی است که اسناد تاریخ اجتماعی ایران را به جامعه آینده ارائه می‌کند.
جست‌وجوگر ریشه‌های موسیقی مقامی
محمدعلی مرآتی رئیس انجمن موسیقی گفت: من امشب که پاسداشت منصوره ثابت‌زاده است را پاسداشت موسیقی نواحی می‌دانم. ثابت‌زاده در سال ۱۳۵۸ با فعالیت مستمر در موسیقی نواحی و پدیده‌های موسیقایی و برای پیداکردن رنگ و ریشه‌های موسیقی مقامی بدون هیچ چشم‌داشتی کار کرده است.
پژوهشگری با لباس کماندویی
در ادامه هوشنگ جاوید مولف و پژوهشگر موسیقی نواحی نیز طی سخنانی گفت: به نظرم حوزه هنری، مرکز موسیقی مقامی ایران است و من نمی‌دانم می‌خواهد با گنجینه‌ای که از موسیقی نواحی ایران دارد، چه کار کند.
وی ادامه داد: از نسل ما هر کدام برای موسیقی به سمتی رفت و کاری انجام داد. منصوره ثابت‌زاده نیز بیشترین هدفش را روی موضوعی گذاشت که بسیار حساس و خاص بود. شما تصور کنید یک زن، تنها، در روستاها، در موقعیت نامناسب جاده‌ها دنبال آواز و ساز می‌رفت، آن هم با لباس کماندویی و کوله‌پشتی معروف خود؛ او انسان بسیار کوشا و پرهمتی است. همسر ایشان مفقودالاثر است و او در کنار همه کارهایش فرزندداری هم کرده، حتی برای برنامه‌سازی موسیقی، آستین‌هایش را بالا زده و برای نوازندگان مهمان، آشپزی کرده است.
با صدا و تفکر دهاتی‌ات بخوان!
سعید جعفرزاده که دیگر سخنران این مراسم بود به بازگویی خاطره‌ای پرداخت و گفت: سال ۱۳۷۹ وقتی جوان ۱۷ ساله‌ای بودم که تازه به تهران آمده بودم و در دانشگاه علمی کاربردی موسیقی وقتی همه دانشجویان می‌رفتند، تمرین آواز می‌کردم. طبقه بالای کلاس ما منصوره ثابت‌زاده کلاس تلفیق شعر و موسیقی داشت. به یاد دارم که روزی آرام پایین آمد و گفت چه کار می‌کنی؟ گفتم: تمرین آواز می‌کنم، گفت پاشو بیا بالا و من بالا رفتم و دیدم شاگردان دیگر هم نشسته‌اند. آن دوره بسیاری از افراد تحت‌تاثیر آواز و سبک شجریان بودند و افرادی چون من آواز وی را تکرار می‌کردیم.
وی ادامه داد: آن زمان ثابت‌زاده گفت تو یک صدای دهاتی داری و اگر بخواهی دنباله‌رو سبک شجریان باشی باید بدانی که او به قدری شاگردان خوبی دارد که تو به جایی نمی‌رسی. تو با صدا و تفکر دهاتی خود بخوان. این دیدگاه را منصوره ثابت‌زاده به من هدیه کرد. او هر شب که به محفل بزرگان موسیقی می‌رفت من را هم با خود می‌برد تا در جمع اساتید قرار بگیرم و در مسیر درست حرکت کنم.
وی در به پایان سخنان خود آوازی با زبان گیلانی برای حاضران خواند که مورد‌استقبال حاضران در تماشاخانه مهر قرار گرفت.
فعال به اندازه یک وزارتخانه
در ادامه قطب‌الدین صادقی نویسنده، پژوهشگر و کارگردان تئاتر نیز اظهار کرد: موسیقی و رقص هنرهای مظلومی هستند، بخش بزرگ موسیقی ایران، موسیقی اقوام است که هیچ کس عظمت و ارزش‌های عاطفی تاریخی و نمادی آن را نمی‌شناسد در حالی که این بخش بزرگ فرهنگ موسیقایی فرهنگ کشور ماست.
صادقی تاکید کرد: ثابت‌زاده به اندازه یک وزارتخانه فعال است و سفرهای بی‌شماری را با هزینه شخصی خودش انجام داده است و توانایی این را دارد با روشی علمی این‌ها را اول به ما و بعد به جهانیان بشناسد و این تعهد درونی او باعث فخر و سربلندی دوران ماست.
می‌ترسیدم موسیقی شش مقام را درو کنند!
در ادامه، منصوره ثابت‌زاده روی سن آمد و با تشکر از پدر و مادر خود گفت: برای جمع‌آوری موسیقی تاجیکستان کمبودهایی داشتم که مادرم طلاهای خود را فروخت تا من در دوره جنگ داخلی تاجیکستان بتوانم کار پژوهشی‌ام را انجام دهم.
وی با تشکر از استادان حاضر در سالن گفت: زمانی که یکی از هنرمندان بزرگ تاجیکستان مریض بود، با پول اندکی که داشتم به او گفتم به ایران بیا و من اینجا تو را درمان می‌کنم. او در زمان مطرح شدن این دعوت یک ماهه باردار بود و وقتی به ایران آمد ۹ ماهه بود. او در خانه من زایمان کرد، حال خوبی نداشت و من در بیمارستان چک بی‌محلی کشیدم و به پزشکان بیمارستان سجاد گفتم که من آن ها را زنده می‌خواهم. تمام پزشکان خرج خود را بخشیدند و من با ۹۲ هزار تومان بچه را که در دستگاه بود، ترخیص کردم.
این پژوهشگر موسیقی نواحی و آسیای میانه با اشاره به حمایت‌های هنرمندان پیشکسوت و بزرگ موسیقی خطاب به سفیر تاجیکستان گفت: وقتی رسیدم به سمرقند، یک زن تنها با کوله‌پشتی بودم. می‌خواستم از ازبکستان وارد تاجیکستان شوم و ویزا نداشتم. ساعت ۳ نیمه شب بود و کسی در اتاق لب مرز حضور نداشت، بخاطر وضعیت تاجیکستان و صداهای شلیک فرد بلد راه من را رها کرد و رفت. در آن شرایط نمی‌دانستم کجا بروم و خیلی می‌ترسیم، می‌ترسیدم امثال طالبان موسیقی تاجیکستان را که بخشی از موسیقی شش مقام و بخشی از ۱۲ مقام قدیم ایران است را درو کنند. آن شب با صدای حیوانات و گرگ‌ها خوابیدم تا فردای آن روز مامور لب مرز آمد و با زدن مهر توانستم وارد کشور تاجیکستان شوم.
وی در ادامه بخشی از خاطرات خود در سفر به بوشهر را بازگو کرد و افزود: این راه واقعا راه آسانی نبود ولی عاشقانه بود.
شعرخوانی حسن صفدری شاعر معاصر، اجرای موسیقی توسط «ایمران حیدری» نوازنده قوپوز و پژوهشگر موسیقی آذری، اجرای موسیقی توسط «حمید خضری» نوازنده دوتار شمال خراسان و «فریبرز جعفری» نوازنده تنبک، اجرای موسیقی توسط «احمدوند» و «امیر متولی» و پخش فیلم مصاحبه با منصوره ثابت‌زاده از جمله برنامه‌های این آیین بزرگداشت بودند. در پایان این مراسم سی‌دی آثار ثابت‌زاده رونمایی شد و پوستر آن به امضای هنرمندان موسیقی رسید.
