سینمایی نیوز– فیلم کوتاه داستانی “از اینجا باز شود” در بخش فیلم های داستانی مسابقه سینمای ایران سی و نهمین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران حضور دارد و فضای فانتزی فیلم و جهان بینی فیلم سازان، اثری متفاوت خلق کرده است که مورد توجه علاقه مندان سینمای کوتاه واقع شده است. با “محسن اصدق پور”  نویسنده فیلمنامه و کارگردان مشترک و “امیر حسین طالبی”  تهیه کننده و کارگردان این اثر که به تازگی از جلسه نمایش فیلم در پردیس سینما گالری ملت، محل برگزاری جشنواره خارج شده بودند و همچون پایانِ فیلم شان شاداب و پر انرژی بودند و البته خوش صحبت و با جهان بینی ویژه، به گفت و گویی مفصل نشستیم که ملاحظه می نمایید.

سینمایی نیوز- در مورد علت نامگذاری این فیلم توضیح بفرمایید؟

“محسن اصدق پور”: فیلم رویایی دارد و می گوید جهان به گونه ای به هم ریخته است که حاصلِ در هم آمیختگیِ خوبی و بدی است. در این خیاطی خیالیِ فیلم، ملغمه ای پدید آمده که دیگر سره از ناسره مشخص نیست. در آخر، قهرمان قصه ما، روزی ۱۰ ساعت کارِ خیاطی می کند و ۴ ساعت می خوابد و به دنبال راهی است تا این دکمه های جادویی را دوباره از هم جدا سازد و جهان را به سر و سامانی برساند که در فیلم مشاهده نموده بودیم. امیدوار است روزی بخت آدم ها از همین خیاط خانه باز شود. در واقع ما سازندگان این فیلم امیدواریم که بخت آدم ها از این خیاط خانه ای که در فیلم تصویر نمودیم گشایش پیدا کند.

ما می دانستیم می خواهیم فیلمی داشته باشیم که نقطه اشتراک سینمای هر دوی ما باشد. روزهایی که این فیلم را می ساختیم روزهایی خاکستری بود و ما همواره این امید را داشتیم که وضعیت بهتر شود. بر همین اساس فضای یک درام فانتزی با پایانی امیدوار کننده را تولید نمودیم و این دغدغه را به نمایش گذاشتیم.

سینمایی نیوز- جای خالی چنین فیلم هایی را چطور می بینید؟

“محسن اصدق پور”: در سینمای بلند این خلاء بسیار دیده می شود. اما پیش از آن، این جای خالی را در سلیقه مردم و مخاطب احساس می کنیم. فیلم سازان همان فیلمی را خواهند ساخت که برای آن تهیه کننده یافت می شود و تهیه کنندگان نیز آن فیلمی را تولید خواهند نمود که قرار است دیده شود. هیچ کس دوست ندارد برای سالن خالی فیلم بسازد و این مهم نه به خاطر پول بلکه اساسا به این دلیل است که فیلم با مخاطب و اثرگذاری در ناهشیار و روانِ تماشاگر معنا پیدا می کند.

جامعه، گویی با فیلم های فانتزی که عنصر خیال را عیان تر کارگردانی می کند فاصله دارد. در حالی که منِ کارگردان طوری دوربین را مدیریت و فیلم را به نحوی کارگردانی می نمایم که مدام به تماشاگر تلنگر می زنم و این حرف را برقرار می سازم که دارید یک فیلم را مشاهده و یک اثر فانتزی را تجربه می کنید و با شما این شوخی ها می شود و در آن به شما رویاهایی می فروشم و دروغ هایی می گویم و بعد رهایت می کنم تا ببینم چه فکری می کنید. سینماگران ما فکر می کنند مخاطبان مان این فیلم ها را ندیدند، چرا؟! چون مطابق با سلیقه آن ها فیلم نساختیم و حدس زدیم نخواهند پسندید و این سیکل باطل به سمت فیلم های اجتماعی و درام های آپارتمانی و ویلایی رفته است و ژانر فانتزی را به کنار گذاشتیم.

سینمایی نیوز-  کمبودهای سینمای کوتاه را چگونه ارزیابی می کنید؟

“امیر حسین طالبی”: نکته اینکه ما نخستین فیلم کوتاه مان را ساختیم و آدم های جدیدی در این اکوسیستم به حساب می آییم و نقطه نظرات مان در سال های پیش رو چه بسا تغییر یابد. چون سینمای کوتاه بازگشت سرمایه ندارد بنابراین خیلی سینماگران باید عاشق و علاقه مند باشند و یا آینده کار در سینما برای شان روشن باشد تا از سرمایه و اعتبار شخص شان استفاده کنند و فیلم کوتاه بسازند. در طول سال های گذشته کارهایی صورت پذیرفته است اما درگاه های کسب بودجه برای فیلم اولی ها و شورا های پیچینگ، محدود است و تمامی استعدادها را یافت نمی کنیم.

این دیده شدن فیلم های کوتاه نیز بسته به حضور و تشویق شدن در جشنواره هاست. هر آن مقدار هم که فیلم را به جشنواره های خارجی ارسال نماییم اما حضور مردم در سالن های نمایش داخلی و تعامل با ایشان هست که سازنده است. در این میان متاسفانه مخاطبان جشنواره های فیلم کوتاه را علاقه مندان و دست اندرکاران شامل می شوند و سرمایه گذاران را مشاهده نمی کنیم. آن طور که باید پول را نمی توانیم وارد این چرخه کنیم. پول که باشد، فیلم سازانِ بیشتری کشف خواهند شد و ایده های بهتری ساخته خواهد شد و تعدادی از ایشان نیز جذب سینمای بلند خواهند شد. مسئله دیگر که از مشاهداتِ من و دانش ام نسبت به قصه بر می آید، آن است که ما می توانیم بگوییم مدیران فیلمبرداری و طراحانِ قوی در سینمای کوتاه داریم اما نمی توانیم بگوییم فیلمنامه نویسانِ توانایی در این عرصه داریم.

سینمایی نیوز- علت پرداختن به این سوژه را بفرمایید؟

“اصدق پور”: من پی برده بودم که در فرهنگ شرق نسبت به غرب و مرتبط تر از آن در کشور ایران، مردمی هستیم که به عدالت در جهان، باورِ راسخی داریم ولی هنگامی که به این باور دقیق شویم، با عباراتی هم چون “هرچه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی” یا “تو نیکی می کن و در دجله انداز که ایزد در بیابانت دهد باز” یا “دنیا دار مکافات است” روبرو می شویم، که کسی قول این ها را به ما نداده است!!! حتی در شرع مقدس ما نیز الزاما بیان نشده است که هر آن کس که کار خوبی انجام دهد پاداش آن را خواهد گرفت و یا بالعکس بزودی و با قابلیت شناخت شما، جزا خواهد کشید!

حتی برعکس این هم بدان اشاره شده است که من اجازه می دهم هر کس هر کاری خواست انجام دهد و بعد، حساب و کتاب آن را خواهم کرد و شما کاری به این کار نداشته باشید! حال ما به این قول و مانیفست خیلی باور داریم و به نظر می رسد یک زمانی که زندگی ساده تر بود جواب می داده است و آدم ها ممکن بود در چاهی که برای دیگران می کندند بیفتند اما الان به نظر می آید اگر چاهی برای کسی نکَنید آن وقت زمین زیر پای خودت صاف نخواهد ماند تا جلوتر بروید!!! نه همیشه اما به چشم می بینیم که چاه را می کنند و جلوتر هم می روند!!!!

در واقع جهان مدرن پبچیده تر شده است. قاعده علت و معمولی خیلی کار نمی کند. من متوجه شدم که این ایده با اطلاعاتی که خانواده و دوستان و مردم از جهان مدرن می گیرند در تعارض قرار می گیرد و این همان معنایی است که از آن در روانشناسی به مفهوم “اضطراب” تعبیر می کنیم. یعنی ما یک طرح واره شناختیِ غلطی داریم تحت عنوان “جهانِ عادل” و این یک شناختِ غلط است. ممکن است گاهی به عدالت در همین جهان برسیم اما قولی مبنی بر آن به ما داده نشده است. اینکه “دنیا گِرد است” به ما قول داده نشده است. گفته اند زندگی کنید و آدم های خوبی باشید. خودتان یا دیگران را می توانید الویت قرار دهید.

من پی برده بودم که این تعارض، باعث اضطراب خواهد شد و بر آن شدم راجع به این فرضیه “جهانِ عادل” صحبت کنم. آن چنان که در کتاب “بهداشت روانی” می خوانیم یکی از طرح واره های غلطی که موجب می شود آدمی، کم کم، سلامتِ روانیِ خویش را از دست دهد؛ طرح واره های شناختی غلط است. مثل آنکه “من آدم مهمی هستم و چرا همه به من توجه نمی کنند”. خیر مهم نیستیم. یا “چرا این کمک مالی که به فردی نیازمند کردم برای من بازتاب مثبتی نداشت”. مگر کمک نمودید که پاسخش را بگیرید، مگر نگفتید که آدم خوبی هستید. تصور کردم زمان آن رسیده است در خصوص این تعارض ها و فلسفه اینکه “جهان عادل است” و این فرضیه ها، صحبت کنیم. این بحث “جهان عادل” اضافه شده بود به این دغدغه که ما در چه دنیای بر باد رفته ای داریم زندگی می کنیم که از همه ابعاد، به هم ریخته است و بر این ۲ مبنا، این فیلم را ساختیم.

سینمایی نیوز: در زمان ساخت این فیلم چه چالش هایی داشتید؟

“طالبی”: از قدیم در سینما می گویند با ۳ چیز کار نکنید: بچه و بازیگرِ مسن و حیوانات! لوکیشن خیاط خانه را در اتاق یک خانه قدیمی بازسازی کرده بودیم. گربه نیز موجودی است که اگر مکان و آدمِ جدید ببیند، رفتار اش تغییر خواهد کرد. ۲ هفته پیش از شروع تصویربرداری، یک مربی گربه به تیم اضافه کرده بودیم و با تشویقی هایی که مربی به گربه می داد، دانسته بود که هر وقت دست اش را به سمت تُنگِ مورد نظر ما ببرد، تشویقی خواهد گرفت. اما اتفاقی در ساعت ۷ صبح اولین روز فیلمبرداری افتاد و آن اینکه وقتی به لوکیشن رسیدم دستیار کارگردان گفت گربه فرار کرده است! با وجودی که ۲۰ تا ۳۰ پلان از گربه داشتیم. ما گربه را در لوکیشن رها می کردیم تا به محیط خو کند و در صحنه هایی که “اینسرت” گربه را داشتیم تنها ۴ نفر از عوامل در صحنه بودیم.

آقای “چراغی پور” بازگیر خوب کشورمان خیلی سرشان شلوغ بود و سر کار دیگری بودند که این هماهنگی را روزی برای حضور ایشان به شکل تلفنی انجام دادیم. پیش تر وقفه ای نیز در کار ما افتاده بود که دیگر اجازه ندادیم وقفه بعدی که برنامه ریزی برای حضور عوامل و بازیگران بود، حل ناشدنی باقی بماند؛ اگر چه چالش بزرگی بود.

ما به خاطر ساختار فیلم مان که متداول و تک لوکیشن نبود، تعدد لوکیشن داشتیم که یافتن آن ها سخت بود. ضمن اینکه می بایستی با بیرون آمدن از لوکیشن و جهانِ خیاط خانه و رفتن به حجره برنج فروشی و کلاس درس، جهانِ فیلم را حفظ می کردیم تا تماشاگر با شکاف در اثر روبرو نشود. مکان تصویربرداریِ خیاط خانه در منزل سرکار خانم “منصوره حسینی” نقاش قدیمی و خوب کشورمان بازسازی شده بود. ایستگاه ۱۲۵ آتش نشانی سعادت آباد و محله طرشت و خیابان بزرگمهر مکان های دیگر بودند.

سینمایی نیوز- روند تولید و مراحل کار چگونه بود؟

“اصدق پور”: بعد از اتمام نگارش فیلمنامه و تصمیم قطعی برای ساخت، به جهت وسواسی که داشتیم و همه چیز را تحت کنترل می گرفتیم و ریسک کن و دریا دل و برویم سر صحنه ببینیم چه پیش خواهد آمد، نبودیم- اگر چه این روحیه برای کارگردان لازم است- می بایستی همه چیز را می سنجیدیم و جدول را آماده می کردیم و موارد از قبل دیده شده را به انجام می رساندیم. اگر چه برای رسیدن به آن ایده آل ۱۵ سال زمان می بایستی صرف می کردیم اما تصمیم گرفتیم در ۴ روز پایانی شهریورماه ۱۴۰۰ کار را آماده کنیم و اینجا دیگر کار جدی تر شد. عوامل را یک به یک فرا خواندیم و با توجه به فهم ایشان از فیلمنامه و توانایی فنی و روحیاتی که داشتند به توافق رسیدیم.

پیش تولید برای همکاری با آدم ها سخت نبود چون هر آن کس که فیلمنامه را می خواند، خیلی با پروژه، انس و محبت پیدا می کرد. ایشان در می یافتند که قرار است در فیلمی همکاری کنند که خیلی ویژه است و با ۲ فیلم سازی کار کنند که خیلی جلوتر را دیده اند. در این میان، نگرانی عوامل از تعداد روز های تصویربرداری و حضور گربه وجود داشت اما پیش رفتیم.

“طالبی”: ما در اوج گرمای تابستان و کرونا در فضایی بسته کار می کردیم و خسته گی و بی خوابیِ سنگین برای مدیریت مالی پروژه داشتیم و در نهایت تولید به سرانجام رسید. برای مرحله پس تولید نیز با تمامی وسواس هایی که داشتیم یک پروسه ۳ ماهه در نظر گرفتیم. در این بین آهنگساز فیلم نیز دچار شکستگی دست شدند و نمی توانستند ساز بنوازند. تدوینگر فیلم نیز موعد سربازی شان فرا رسید و به پادگان رفتند. اینجا پُست پروداکشن به طول انجامید و به بهار ۱۴۰۱ رسید.

یک تدوین اولیه با قرار دادن موسیقی بر روی آن بدون صداگذاری به اطرفیانی که سلیقه سینمایی ایشان را قبول داشتیم نشان دادیم که بازخوردهایی گرفتیم و موجب شد صحنه هایی را حذف کنیم؛ چرا که می گفتند صحنه خیاطی به خودی خود، کار می کند و صحنه های دیگر، فیلم را از ریتم می اندازد. به طور نمونه، پلان های پلاسکو را که یک شب تا صبح گرفته بودیم و در آن آتشنشان هایی که از دست رفته بودند صحبت می کردند و بار احساسی زیادی برای ما داشت و حذف آن برای ما دردناک بود. نسخه نهایی فیلم را یک روز به پایان مهلت ثبت نام در سایت جشنواره بارگزاری نمودیم.

“اصدق پور”: ما می خواستیم یک جهانِ عادلِ خیالی که عاشق اش هستیم را نشان دهیم که خوب کار می کند و مخاطب نیز کلیشه ای و ساده قضاوت کند. دریک چنین جهانی، آدم ها چطور زندگی می کنند؟! آدمِ بد که اجناس را به قیمتِ گزاف می فروشد، مغازه اش را از دست می دهد و مغازه به آدم خوبی می رسد. نوازنده ای که در کنارِ خیابان خوب ساز می زند و انتخاب اش این نیست، باید برای یک کنسرت بنوازد. یک آتشنشانِ زحمتکش جان خود را از دست نمی دهد و پلاسکو بر سر جای خود می ماند. می خواستیم رویای این دنیای بهتر را که نیست، به مخاطب بفروشیم و بعد به ناچار از او بگیریم؛ چرا که آن چه بیرون از سینماست این طور نیست و این امید را به او بدهیم که یک روزی این دکمه ها دوباره از هم جدا خواهند شد و احتمال دارد که به آن برسیم.

سینمایی نیوز- پایان امیدوار کننده فیلم چگونه شکل گرفت؟

“اصدق پور”: ما اگر می خواستیم قواعد حضور پِر اَکتیکال در اکوسیستم فیلم کوتاه را رعایت کنیم، نه باید تعدد لوکیشن می داشتیم و نه این همه فیلم مان گران می شد و نه تایمِ آن از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه فراتر می رفت و اصلا فانتزی نباید می ساختیم. ما اگر این فیلم را ساختیم خواستیم مطمئن باشیم‌که می توانیم و اجازه داریم فیلم دلخواه خودمان را بسازیم. پر و پا قرص ترین مخاطب این فیلم ابتدا خود ما ۲ نفر هستیم. فیلمی ساختیم که به فریم فریم آن باور داریم و سینمای خودمان است. حتی با وجودی که می دانستیم فیلم های اجتماعی برای سینمای کوتاه بهتر جواب خواهد گرفت.

حرف بر سر این است که شما تا به کی این امید را نگه خواهید داشت. این فیلمنامه محصول ۲ سال پیشِ زندگیِ من است. در این ۲ سال، زندگی من ناراحت کننده تر شده است. ۲ سال پیش، بنده در ۲۲ سالگی، امید داشتم که در یک جهانِ خیالی و فانتزیِ دروغین، قائل به اینکه دروغ است، قائل به اینکه خیال است، یک کاش می گفتم که کاش جهان سر و سامان بگیرد و این عیبی نداشت، منتها در ۲۴ سالگی اگر الان می خواستم این فیلمنامه را بنویسم چطور جمع می کردم.

“طالبی”: من می دانم که پایان شاد تری خواهد داشت! بخشی از آن هم به سینمایی باز می گردد که فیلم ساز با آن به سامان می رسد. یکی از علت هایی که من سینما را دوست دارم این است که به من اجازه فرار از واقعیت را می دهد. می دانم که دروغ است و دلم می خواهد به من دروغ بگویند و این ۲ ساعت برای من لذت بخش است. دلم نمی آید خیلی واقعیت را به مخاطب القاء کنم و فیلم هایی نیز که دوست دارم پایان شاد تری دارند. این انتخابِ شخصی و جهان بینی من است و آدم های دیگر می توانند متفاوت باشند و چه بسا اگر فیلم ها دروغ بگویند عدالت بین فیلم سازان برقرار باشد.

سینمایی نیوز- به عنوان فیلمساز سینمای کوتاه آیا به ارتباط با سینمای بین الملل در حوزه تولید و همچنین پخش فکر می کنید؟

“طالبی”: ما پیش خواهیم رفت و یاد خواهیم گرفت. با پخش کننده های مختلف صحبت می کنیم و از نظرِ متریال، امورِ مربوط به پخش جهانی انجام شده است. این که مخاطبانِ بیشتری در سطح بین الملل فیلم را ببینند خوشایند تر است. برای تولیدات بعدی نیز یکی از هدف های ما همین است. ما قدرت این را داریم که از پسِ یک تولیدِ سخت داخلی و بین المللی بر بیاییم و فیلم اول مان “از اینجا باز شود” هم این را نشان می دهد.

سینمایی نیوز- در خصوص برگزاری جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران و تاثیر آن بر فیلمسازان جوان چه نظری دارید؟

“اصدق پور”: از همین جا فیلم سازان جوان تصمیم می گیرند که ادامه ی مسیر فیلم سازی شان را پی بگیرند یا خیر. ابتدای مسیر فیلم کوتاه سازی که قرار بگیریم، جشنواره فیلم کوتاه تهران که بیشترین مخاطب را میان فیلم های دیگر دارد، بهترین انتخاب برای فیلم سازی است که نخستین فیلم خود را ساخته است. اگر از این برند استفاده نکنم و به جشنواره های استرالیا و کِبِک و کره جنوبی بسنده کنم در نهایت یک پُِست در فضای مجازی خواهد شد و تنها مورد تشویق نزدیکان قرار خواهم گرفت. ما یا توفیقِ ساخت یک فیلم خوب را داشتیم یا خیر؟ اگر نه که جای نگرانی نیست و بالاخره خواهید توانست از پس ساختِ یک فیلم خوب بر آیید. اما اتفاقا کار از جایی سخت خواهد شد که شما می بینید می توانید فیلم خوب بسازید و کارگردانی کنید. مضاف بر اینکه مخاطبان فیلم کوتاه و عوامل سینما نیز شما رابه عنوان کارگردان قبول می کنند وتوقع ایشان بالامی رود.

سینمایی نیوز- چه ویژگی های ساختاری و محتوایی در این اثر سراغ دارید که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود؟

“طالبی”: از نظر خودم و همچنین اشتراک حرف دوستانی که پیش از این فیلم را دیده اند می توانم بگویم از نظر طراحی صحنه و جهانی که موفق شده است بسازد منحصر به فرد و دارای حرفی تازه است. از نظر موسیقی کار خوب و کمک کننده ای به فضای داستان بوده و اثر را پیش برده است. فیلم، ریتم خوبی هم داشته با وجودی که مدت زمان آن ۲۶ دقیقه و دارای ۱۴۳ پلان بوده است.

“اصدق پور”: سلیقه فیلم کوتاه، فرمی از فیلمنامه است که به کثرت می بینیم. معمولا پایان ها و فینال هایی دارد که سوال برانگیز است. الزاما فیلم ها حادثه و میانه ای به معنای کلاسیک ندارد. فیلم ما یک قصه ای را تعریف می کند که اینطور نیست و به نظر می رسد فیلمنامه به آن الگوی ثابت یک پرده ای موجود و تشویق شده و جایزه گرفته ی تضمین شده تن نداده است. همچنان می دانم که فیلمنامه من سالم و پُر جزئیات نوشته شده و دارد کار می کند. سوال من که از ابتدای به دست گرفتن این فیلمنامه همراهم هست این خواهد بود که آیا جایی برای فیلم نامه های کامل تر و ۳ پرده ای و ادبیاتی و کلاسیک هم در سینمای کوتاه وجود دارد و یا این مدیوم را تبدیل به پذیرش آثار هنرمندانه گُنگ کرده اند و نمی خواهند فرم قصه گویی جدیدی در آن بیاوریم.

سی و نهمین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران ۲۷ مهر تا ۲ آبان ماه به دبیری محمد رضا آذر پندار در پردیس ملت در حال برگزاری است.

| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن