به گزارش خبرنگار سینمایی نیوز، “جابر مطهری زاده” کارگردان فیلم “کهنه سرباز” درباره موضوع این اثر مستند گفت: موضوع فیلم راجع به یک خانواده است که با اینکه 33 سال از جنگ می گذرد اما همچنان در مواجهه با عواقب آن می باشند و تلاش می کنند که بنیاد خانواده شان را با توجه به اینکه مشکلات زیادی دارند، حفظ کنند. کاراکتر اول فیلم که “محمد رضا بهرامی” نام دارد، در زمان جنگ 13 سال داشت که در حال حاضرشوهر و پدر  این خانواده است و آقایی است که نزدیک 50 سال سن دارد. ایشان در 13 سالگی  داوطلبانه به جنگ می رود و در آنجا دچار موج گرفتگی می شود و وضعیت بسیار وخیمی پیدا می کند. ایشان در شهر سبزوار زندگی می کند. بعد از جنگ، بارها و بارها بستری می شود. گاهی خوب می شود ولی اکثر اوقات حال ایشان وخیم است و چون وضع مالی بسیار ضعیفی دارد درمانشان خوب پیگیری نشده است. بار اصلی زندگی بر دوش پسر 18- 19 ساله ایشان بود که حدود 4 تا 5 سال پیش به خاطرفشارهای زندگی، فوت می کند. در حال حاضر فقط یک دختر دارند و خانم شان در تلاش است که ایشان را راضی کنند که به خاطر آینده دخترشان، دنبال پرونده جانبازی برود ولی خودش تحت هیچ شرایطی قبول نمی کند و همین امر در زندگی شان باعث چالش بزرگی شده است و اختلافات زیادی بین این مرد و همسر و دخترشان بوجود آورده است.

او در مورد علت نام گذاری فیلم گفت: ایشان خودش را “کهنه سرباز” می داند. سربازی که شکسته شده و زخم خورده و داغان و کهنه شده است اما هنوز کهنه سرباز. هنوز هم آماده جنگ است. زمانی که فیلم را شروع کردیم اوج کرونا بود. ایشان دوست داشت به سوریه برای جنگ برود ولی نگذاشتند.

او در همین رابطه تاکید کرد: در حال حاضر حال شان خیلی بد است و در بیمارستانی در مشهد بستری می باشند. هر از چند گاهی ایشان حال شان وخیم می شود و با اینکه یک سال از آن اتفاق می گذرد ولی هنوز حال شان خوب نشده است و وقتی حال شان وخیم می شود باید مدتی در بیمارستان بستری شوند و داروهای بسیار سنگینی مصرف کنند و چند ماه طول می کشد که حال شان کمی بهتر شود. امیدوارم اگر کاری از دست کسی بر می آید نه تنها برای این کاراکتر بلکه برای افرادی که تعدادشان واقعا کم نیست، انجام دهد. اگر کسی توان اش را دارد و بتواند این فیلم را به دست کسی برساند که تصمیم ساز و تصمیم گیر است این کار را انجام دهد. من توانم در همین حد بود و امیدوارم افرادی که توان بیشتری دارند کمک کنند.

وی یادآور شد: نمایش جشنواره ای این فیلم تاثیر خیلی خاصی برای این خانواده ندارد ولی جشنواره سینما حقیقت کمک می کند که فیلم دیده شود و فیلم به دست مخاطب اصلی اش برسد. مخاطب اصلی این فیلم در کنار عامه مردم که فیلم را می بینند و آگاه می شوند، مسئولین هستند مانند بنیاد شهید، بنیاد جانبازان و فرمانده های شان که متاسفانه این افراد را فراموش کردند. یک سری افراد هستند که ضربه از جنگ می خورند ولی این توانایی را دارند که کارشان را پیگیری کنند ولی یک سری افراد این توانایی را ندارند. این ها از ان افراد هستند که مسئولین باید به سراغشان بروند. امیدوارم که لااقل دو نفر از مسئولینی که تصمیم گیر و تصمیم ساز هستند این فیلم را ببینند و آشنایی بیشتری پیدا کنند.

“مطهری زاده” در مورد مراحل ساخت فیلم گفت: من تقریبا از 7 سال پیش می خواستم این فیلم را بسازم و طرحش را بارها و بارها به جاهای مختلف ارائه دادم و متاسفانه هیچ حمایتی نکردند. 5 سال دنبال ساخت این فیلم بودم ولی هیچ حمایتی از من نشد. تا اینکه در سال 1398 مرکز گسترش حمایت کرد و ما نوشتن فیلم نامه و تحقیق را شروع کردیم و فیلم برداری یک سال و نیم فیلم طول کشید و به علت شرایط وخیمی که بارها و بارها برای این آقا پیش می آمد و ما را از خانه بیرون می انداخت و بعداز چند وقت پشیمان می شد و عذر خواهی می کرد، ما دوباره تولید را ادامه می دادیم. تولید بسیار سختی داشتیم. به غیر از من کسی را به خانه راه نمی داد و فقط به من اطمینان داشت و به همین دلیل مجبور بودم گروه را حذف کنم و تنها و تک نفره کار کنم که این خودش سختی های کار را خیلی بیشتر می کرد برای من که تجربه این نوع فیلم سازی را نداشتم. بعد از نزدیک به 2 سال فیلم آماده شد و الان هم در جشنواره است.

وی اضافه کرد: یک سری اتفاق ها که در زندگی اش می افتد حال اش وخیم می شود و وقتی حال اش بد می شود دیگر راحت، به حالت قبل بر نمی گردد. این آقا با همسر و دختر زندگی می کند و در طبقه پایین مادر او که سن بالایی داشت زندگی می کرد.  مادرش سرِ پا بود و ایشان را مادرش نگهداری می کرد و امید زیادی به مادرش داشت. او حال اش رو به بهبود بود و دارو مصرف می کرد و در بیمارستان رفت و آمد داشت و هر ماه دکتر او را می دید. یک روز صبح به تراس خانه اش می رود تا سیگار بکشد گه چشم اش به حیاط می افتد و می بیند که سرِ مادرش به جایی خورده و افتاده است و غرق در خون می باشد. این باعث شد که فیلم برداری ما تعطیل شود. حالت روانی اش بسیار بد شد. در تشییع جنازه شرکت نکرد و برادر و خواهر هایش را هم به خانه راه نداد . درب را بر روی خودش و همسر و فرزندش بست و از آن روز دیگر او را ندیدم وگاهی تلفنی با ایشان صحبت می کردم. از بچه گی این آدم را می شناسم. از ایشان تا به حال یک دروغ  و غیبت نشنیده ام. و همینطور پشت سر کسی حرف نزده است و واقعا کلمه پاک، مصداق اش است. خانواده ی بسیار پاک و مظلومی هستند و این شرایط حق شان نیست.

او در مورد مکان های فیلمبرداری گفت: فقط در سبزوار بودیم و 80 درصد فیلم هم در داخل خانه است.

این مستندساز درباره علت پرداختن به این سوژه خاطرنشان کرد: سال های سال از جنگ می گذرد و ما هر سال فیلم های دفاع مقدسی چه مستند و چه داستانی در بخش های مختلف داریم. یک سری افراد هستند که در جنگ در صف اول بودند مانند همین “محمد رضا بهرامی” که در آن زمان نوجوان 13- 14 ساله بوده است ولی بعد از جنگ فراموش شده است. درست است که خودش دنبال پرونده جانبازی اش نرفته است ولی هیچ کس در طی این 33 سال به او سر نزده است که بگوید آقا شما چطور هستید و چه کار دارید می کنید و این مصداق آدم هایی است که زیر پونز هستند. من وظیفه خودم دانستم تا جایی که در توانم است بتوام صدای این آدم باشم و شرایط سختی که این جور افراد دارند و تعدادشان هم متاسفانه کم نیست به جایی برسد و امیدوارم این اتفاق بیفتد.

او افزود: نمایش جشنواره ای این فیلم تاثیر خیلی خاصی برای این خانواده ندارد ولی جشنواره سینما حقیقت کمک می کند که فیلم دیده شود و فیلم به دست مخاطب اصلی اش برسد. مخاطب اصلی این فیلم در کنار عامه مردم که فیلم را می بینند و آگاه می شوند، مسئولین هستند مانند بنیاد شهید، بنیاد جانبازان و فرمانده های شان که متاسفانه این افراد را فراموش کردند. یک سری افراد هستند که ضربه از جنگ می خورند ولی این توانایی را دارند که کارشان را پیگیری کنند ولی یک سری افراد این توانایی را ندارند. این ها از ان افراد هستند که مسئولین باید به سراغشان بروند. امیدوارم که لااقل دو نفر از مسئولینی که تصمیم گیر و تصمیم ساز هستند این فیلم را ببینند و آشنایی بیشتری پیدا کنند.

او ادامه داد: اینکه ایشان کمک ها را می پذیرد یا نمی پذیرد دلیل نمی شود که مسئولین کار انجام ندهند. مسئولین وظیفه دارند که کاری بکنند. ایشان در حال حاضر در شرایط عادی نیست. اگر فیلم را ببینید کاملا با کاراکتر آشنا می شوید. من که یک سال در آن خانه بودم و فیلم را می ساختم واقعا پیر شدم و موهای سرم سفید شد از این جهت که می دیدم که چطور زندگی می کند و می دیدم که چه رفتاری اطرافیان اش (غیر از خانواده) با ایشان دارند. او در حال حاضر در شرایطی نیست که بتواند برای خودش و خانواده اش تصمیم درستی بگیرد. همسر ایشان هم روستایی بوده و در سن کم ازدواج کرده است و از پسِ خودش و خانواده اش بر نمی آید. این خانواده نیاز به کمک دارند یعنی، اینکه ایشان قبول می کند یا نه، نباید برای ما مهم باشد و ما موظف هستیم که رسیدگی کنیم.

او خاطرنشان ساخت: فیلم را خودِ این کاراکتر دیده اند. من به او اطلاع نداده بودم. چون حال اش خوب نبود ترسیدم که یک سری اتفاق ها برای او یادآوری شود. ولی دیروز به من زنگ زد و در فیلیمو فیلم را دیده بود. در نماوا که اکران آنلاین بود. یک سری جاها را می خواست که حذف کنم که متاسفانه امکان اش نبود چون فیلم اکران شده بود. ولی اگر امکان اش بود و زودتر با او صحبت می کردم حتما به حرف ایشان گوش می کردم.

وی درباره جای خالی چنین مستندهایی بیان کرد: جای خالی این فیلم ها، نه تنها فیلم مستند بلکه فیلم داستانی حس می شود. فیلم داستانیِ زیادی راجع به جنگ ساخته می شود ولی مخاطب چیز زیادی راجع به جنگ متوجه نمی شود. همان چیزهایی که ما شنیدیم و همان کلیشه هایی که همه می دانند. این ها وظیفه ما مستندسازان است که بتوانیم یک بخش کوچکی را به عهده بگیریم و 4 نفر آگاه شوند و بدانند که این آدم ها در این مملکت هستند و باید تلاش خود را بکنیم. فیلم های زیادی در طی این سال ها در مورد جانبازان حتی جانبازان اعصاب و روان ساخته شده است ولی10 تا فیلم دیگر هم ساخته شود باز کم است چون تعداد این آدم ها آن قدر زیاد است و آن قدر مشکلات مختلفی دارند که می شود به آن پرداخت.

این فیلمساز در بخش دیگر گفت و گو در پاسخ به ویژگی های ساختاری و محتوایی که هیئت داوران می توانند آن ها را در فیلم ببینند گفت: در مورد خودِ فیلم خیلی حرفی نمی زنم اما سال های قبل یک سری جایزه بود که به برخی از کاراکترهای مستندها می دادند؛ مثلا 2 سال پیش به یک کاراکتر افغانستانی جایزه را دادند که افغانستان و ایرانی ها را با کارهایی که می کرد به هم نزدیک می نمود. به نظرم امسال یکی از آدم هایی که می تواند این جایزه که یک نوع کمک هم هست به او تعلق بگیرد این آدم هست و امیدوارم که مسئولین جشنواره، همان طور که من فکر می کنم فکر کنند.

“مطهری زاده” در اشاره به چالش های ساخت این مستند گفت: یکی از چالش ها این است که ورود به این خانه ها سخت است و گرفتن اعتماد این جور آدم ها دشوار است و چند ماه قرار است که در آن خانه باشید و آن خانه شرایط عادی ندارد و هر لحظه ممکن است که یک جرقه باعث شود که یک اتفاق بسیار بد بیفتد. اتفاق های بسیار بدی در طی تولید فیلم افتاد. اتفاقات بد برای من و فیلم نیست بلکه برای کاراکتر است. رفتارهای عجیبی داشت و من هیچ کدام را در فیلم نگذاشتم چون نمی خواستم خدای نکرده حرمت ایشان شکسته شود. واقعا تولید سختی بود و با اینکه 3-4 ماه است که فیلم آماده شده است ما حتی در تدوین فیلم هم اذیت شدیم. آن راش هایی که من می دیدم واقعا نگاه کردن به آن ها سخت است و همه را دور ریختم و در فیلم نگذاشتم.

وی کمبودهای سینمای مستند را برشمرد و گفت: به هر جای سینمای مستند که نگاه کنید کمبود است. سینمای مستند یعنی کمبود. کمبود بودجه در تولید، کمبود حمایت در پخش. وقتی این 10 روز جشنواره سینما حقیقت بگذرد دیگر هیچ کسی یاد مستند و مستند سازان نمی کند و هیچ جا صحبت از فیلم مستند نیست. تلویزیون یک سری اصول خاص خودش را دارد و سخت گیری های خاص خودش را دارد و 5 درصد مستندها می توانند در تلویزیون نمایش داده شوند. فضای دیگر هم برای اکران مستند نداریم و پلتفرم ها هم به سمت تولید سریال های میلیاردی رفته اند و برای آن ها  مهم نیست و صرف نمی کند.

وی درباره برگزاری جشنواره سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلمسازان جوان گفت: سینما حقیقت عید نوروز مستند سازها است و ویترین سینمای مستند ایران، سینما حقیقت است و جای دیگری وجود ندارد. امیدوارم که آن را حفظ کنیم و امیدوارم که سینما حقیقت، داخلِ سیاست بازی هایی که در جاهای دیگر با تغییر دولت ها و مدیرها ایجاد می شود، این اتفاق برای آن نیفتد.  مثل همین 15 سال که خیلی خوب ادامه داشته است ادامه دار باشد و در آینده کاری فیلم سازها و در شناخت فیلم سازها از فیلم هایی که همکاران شان در طول سال می سازند خیلی موثر است. اینجاست که می توانند فیلم های همدیگر را ببینند و با هم صحبت کنند و پروژه های بعدی شان را شکل دهند.

وی در پایان با اشاره به برگزاری آنلاین جشنواره اظهار داشت: بخش آنلاین خیلی خوب است و من کاملا با این بخش موافق هستم. اما بخش حضوری حتما باید می بود که متاسفانه سال قبل به علت شرایط کرونا نشد. ترکیب حضوری و آنلاین بسیار خوب است. بسیاری از افراد نمی توانند به جشنواره بیایند و اگر هم بیایند مثل سال های قبل، هجوم آنقدر زیاد می شود که خیلی ها پشت درب می مانند و در زمین باید بنشینند و شرایط نامناسب است. اکران آنلاین بسیار کمک کننده است و فیلم سازان نباید بترسند که فیلم ما کپی و یا دانلود شود. فیلم مستند خیلی علاقه مند ندارد و به نظرم بهتر است که کپی و دانلود و پخش شود و خیلی مسئله ایجاد نمی کند. روی صحبت من فقط با شما خبرنگاران و رسانه های عزیز می باشد، مستند ها را در طول سال دنبال کنید چون فیلم های مستند آینه ی جامعه هستند. اگر مسئولین و هر کسی که دلسوز مردم است فیلم های مستند را دنبال کند بخش زیادی از مشکلات مردم و جامعه که با آن سر و کار دارند را می توانند متوجه شوند و فیلم های مستند فقط رپورتاژ خبری نیستند. مستند ساز ماه ها و حتی چند سال تحقیق و پژوهش می کند و یک موضوع را می شکافد و راهکار هم ارائه می دهد. این ها می تواند خیلی کمک کننده باشد اگر کسی چه مسئولین چه مردم، دلسوز باشند.

پانزدهمین جشنواره سینما حقیقت ۱۸ تا ۲۵ آذرماه ۱۴۰۰ به دبیری محمد حمیدی مقدم در تهران برگزار می شود.

| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن