به گزارش خبرنگار سینمایی نیوز، کارگردان مستند “سرباز صفر” درباره موضوع فیلم گفت: قصه این فیلم درباره شخصیتی به نام “جهانگیر” است که در روستای “فیروزآباد” ۳۰ کیلومتری شهرستان یاسوج زندگی می کند و در ۱۴ سالگی با یک شرایط سخت که از لحاظ سن و قد به او اجازه داده نمی شد اما به خاطر اهداف و آرمان های والایی که داشت به جبهه اعزام می شود. در عملیات های مختلفی شرکت می کند و در کربلای ۴ بعد از بمباران شیمیایی، از ناحیه پا دچار سوختگی و موج گرفتگی و مجروح می شود ولی هرگز در پی تشکیل پرونده جانبازی نمی رود.

او افزود: خانم “جهانگیر” به بیماری سختِ صرع و تشنج دچار است و “جهانگیر” ۱۵ سال برای او هزینه می کند و حتی به خاطر پرستاری از ایشان، شغل خود را از دست می دهد و ناگزیر می شود به جهت تامین هزینه های بیماری همسرش برای تشکیل پرونده جانبازی بعد از 35 سال اقدام کند.

وی ادامه داد: “جهانگیر” در اینجا متوجه می شود که به علت بمبارانِ بیمارستان “شهید بقایی” اهواز در دوران جنگ، اسناد پزشکی او و خیلی از رزمندگان از بین رفته و در آتش سوخته است. به او می گویند باید با تهیه استشهادیه محلی و گرفتن امضاء از همرزمان و فرماندهان دوره جنگ، تشکیل پرونده کنید که “جهانگیر” در طول این فیلم تلاش می کند حضور در جبهه و مجروحیت اش را اثبات کند که در نهایت پرونده جانبازی او رد می شود. “جهانگیر” ۲ سال در جبهه حضور داشت و مجروح شد اما حتی ۱ درصد جانبازی ندارد.

این مستندساز تصریح ساخت: “جهانگیر” با اینکه می دانست این دختر خانم بیمار هستند اما با او ازدواج کرد. “جهانگیر” یک بار در جنگ ایثار کرد و یک بار دیگر هم در زندگی از خود گذشتگی کرد. بعد از جنگ، وقتی به خواستگاری می رود، آن خانواده به او می گویند ما ۴ دختر داریم و هر کدام را به جز یکی از آن ها انتخاب کنید حرفی نداریم‌ که “جهانگیر” می پرسد چرا و در پاسخ می گویند چون او بیمار است. “جهانگیر” می گوید من با همین دختر خانم تان می خواهم ازدواج کنم. الان ۲۰ سال از ازدواج آن ها می گذرد و ۲ فرزند از این خانم دارد. “جهانگیر” به من گفت خانواده همسرم فقیر بودند و این دختر هم بیمار بود و اگر در آن خانواده می ماند، چند سال بعد، از دست می رفت.

او درباره علت نامگذاری این فیلم گفت: در جریان پژوهش و تصویربرداری بود که به این نتیجه رسیدم. حتی دیالوگی خود “جهانگیر” دارد که می گوید ما هنوز همچون یک “سرباز صفر” هستیم و این به روند زندگی اش اشاره دارد که دارد در یک نقطه صفر زندگی می کند. او حتی امکانات ساده یک زندگی روستایی را هم ندارد. در خانه ای هست که حتی سقف ندارد و دیوارهایش از ورقه های نازک آلومینیوم است. من احساس کردم که “جهانگیر” همانطور که روزی به عنوان یک بسیجی و “سرباز صفر” ساده به جبهه رفته بود، هنوز هم که هنوز هست به همان شکل باقی مانده و توقعی ندارد و نتوانسته کاری برای خود و خانواده اش انجام دهد.

وی در مورد علت پرداختن به این سوژه یادآور شد: یکی از دوستان، “جهانگیر” را به من معرفی کردند و متوجه شدم که “جهانگیر” همرزم پدر بنده “کائنات سلیمی راد” بودند که با هم در عملیات کربلای ۴ شرکت می کنند و  پدر من شهید می شود و “جهانگیر” زنده اما مجروح باز می گردد. من ۵ ماه بعد از شهادت پدرم متولد شدم. من ابتدا می خواستم روایتی نوشتاری از ۴ و ۵ دی ماه ۶۵ داشته باشم ولی وقتی وضعیت فعلی “جهانگیر” را دیدم تصمیم گرفتم از زندگی امروز او فیلم بسازم و بگویم چرا یک قهرمان جنگ باید به این شکل زندگی کند.

او در مورد مکان تصویربرداری گفت: درصد بسیار زیادی از کار در روستای “فیروزآباد” یاسوج و همینطور بر سر مزار دوستان همرزمِ شهیدِ “جهانگیر” ضبط شده است.

فرزند شهید “کائنات سلیمی راد”  درباره ویژگی های خاص این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود خاطرنشان ساخت: در این فیلم شما دوربین را حس نمی کنید. “جهانگیر” با دوربین صحبت نمی کند. برگ برنده و شاخص فیلمِ من، سوژه فیلم هست. آن هم به خاطر این است که سعی شد در مرحله پژوهش، سوژه راحت باشد و ارتباط با دوربین برای او سخت نباشد و در مرحله بعد، تماشاگر هم هنگام تماشای فیلم احساس راحتی کند.

او یادآور شد: نوع روایت من در این فیلم به این شکل است که ذهن مخاطبِ من بارها به این سمت می رود که چرا “جهانگیر” کم نمی آورد، چرا دست به خودکشی نمی زند، چرا از همسرش جدا نمی شود. حتی “تماشاگر” در آن صحنه ای نمادین که “جهانگیر” طنابی را از این سمت به آن سمت می اندازد، فکر می کند او می خواهد خودکشی کند اما در نهایت می بیند که “جهانگیر” داشته با آن طناب ها یک تاب برای دخترش درست می کرده و این نشانه ای از امید و ادامه ی زندگی است. این نوع روایت که شما بدانید در پس زمینه ذهن مخاطب وقتی فیلم شما را می بیند چه می گذرد و همان را پیاده کنید، می تواند عنصر شاخصی در ساخت یک اثر مستند باشد. علاوه بر اینکه خودِ شخصیت هم کمک کرد تا تماشاگر با فیلم ارتباط برقرار کند.

او افزود: بخش هایی از فیلمِ من را که مربوط به صحنه های تشنج خانمِ “جهانگیر” می شود، خود “جهانگیر” با دوربینِ ما، شب ها تصویربرداری می کرد. هم من رویِ این کار را نداشتم و هم اینکه آنقدر ارتباط خوبی با “جهانگیر” برقرار کردیم که خودش دوربین را از ما می گرفت و این لحظات را ثبت می کرد. همینطور من به لحاظ اخلاقِ مستندسازی نمی خواستم در این صحنه های تشنج، بدون اینکه کمکی انجام دهم حضور داشته باشم و تنها کار فیلم سازی خودم را انجام دهم.

او گفت: “جهانگیر” آنقدر دوست داشت تا مردم، زندگی فعلی او را ببینند که چقدر در تناقض هست با آن تفکری که در مورد رفاه خانواده های ایثارگران وجود دارد. شما در این فیلم فقط پنجاه درصد از مشکلات “جهانگیر” را می بینید و ۵۰ درصد دیگر از مشکلات او غیر قابل پخش است.

وی در مورد جای خالی چنین مستندهایی گفت: جای پرداخت درست در این دست مستند ها خیلی حس می شود. ساختار ها همه به یک شکل است و کلیشه شده است. من سعی کردم نوع روایت و حتی گفتگو ها به شکلی باشد که برای مخاطب تکرای نباشد.

وی در مورد کمبودهای سینمای مستند گفت: متاسفانه در سینمای کشور ما، قالب مستند و داستانی با هم مقایسه می شود که این صحیح نیست. اصلا میزان بودجه و پخش و اکران با هم قابل قیاس نیست. این منجر به دیده نشدن فیلم های مستند می شود. من یک سال برای این کار، پژوهش کردم و پژوهشِ من در مورد نوعِ برخورد با سوژه است و هیچ جا کاندیدِ پژوهش نشدم. این ضعف در داوری ها هست که جایزه پژوهش را برای کارهای تاریخی یا محیط زیستی در نظر می گیرند. تخصصی به این امر نگاه نمی کنند که شما چگونه شخصیتی مانند “جهانگیر” را جلوی دوربین آوردید که اول او دوربین را احساس نمی کند و بعد ما داوران این را حس نمی کنیم. اگر ما می خواهیم سینمای مستند را سر پا نگه داریم باید در بحث مالی هم از آن ها حمایت کنیم.

او در خصوص چالش هایی که در ساخت این مستند با آن روبرو بود بیان داشت: مهم ترین چالش ما کرونا بود. از اردیبهشت ۹۹ شروع به فیلمبرداری کردیم و به خاطر بیماری خانمِ “جهانگیر” سعی می کردیم که کم کم به آن ها نزدیک شویم. ۶ ماه و ۲۵ جلسه مفید تصویربرداری داشتیم و ۴ ماه هم پس تولید داشتیم. دیگر اینکه جهانگیر از خانه نمی توانست بیرون بیاید و حتی برای ۲ شب که می خواستیم صحنه های مربوط به آبادان را تصویربرداری کنیم، “جهانگیر” مجبور شد با پرداخت هزینه، یک پرستار در اختیار همسرش بگذارد.

این فیلمساز درباره جشنواره سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلم سازان جوان گفت: مهم ترین تاثیری که جشنواره سینما حقیقت دارد، دیده شدن فیلم های جوانان شهرستانی است که ایده و سوژه بکری دارند.

وی درباره بخش آنلاین نیز گفت: من خودم ابتدا فکر می کردم به دلیل قاچاق فیلم ها این یک آسیب برای فیلم های مستند هست ولی الان تصور می کنم حتی با نبود کرونا هم با استقبالی که از نمایش آنلاین می شود موافق حضور فیلم ام در بخش آنلاین هستم. حتی “جهانگیر” هم از دورافتاده ترین روستای کشور، این فیلم را به صورت آنلاین تماشا کرد. او از یاسوج هیچ وقت، امکان آمدن به تهران را نداشت و علاقه مندانی از این دست زیاد هستند. ما نیاز داریم که سال به سال افراد جدیدی را حوزه اکران سینمای مستند اضافه کنیم و همان آدم های قبلی تکرار نشویم.

او در پایان یادآور شد: “جهانگیر” پس از تماشای این فیلم که خیلی هم آن را دوست داشت گفت: من یک جامانده از جنگ هستم و امیدوارم که انسان هایی مانند من پس از دیدن این فیلم، امید به زندگی آن ها باز گردد. منِ فیلمساز هم انتظار دارم مسئولین، این “جهانگیر” که یکی از هزاران جهانگیر هستند را ببینند و مشکلات شان را حل کنند. همین امشب در سالن سینما، خانمی موقع تماشای فیلم به شدت گریه می کرد و او را از سالن بیرون بردند و بعد متوجه شدیم که پدر این خانم دقیقا مشکل “جهانگیر” را داشت و یک جانباز ۷۰ درصد بودند که به شهادت رسیدند.

پانزهمین جشنواره سینما حقیقت ۱۸ تا ۲۵ آذرماه به دبیری محمد حمیدی مقدم در تهران برگزار می شود.

| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا

| عکس از: الهام سادات روئین تن