سینمایی نیوز– در چهارمین روز از هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت»، روز 30 آذرماه، در سالن 5 پردیس چارسو، مستند «سر به هوا» به کارگردانی “سید مسعود امامی” در بخش جایزه شهید آوینی از ساعت 21:30 تا 23:30 اکران شد.
به گزارش سینمایی نیوز و به نقل از فاش نیوز، “سید مسعود امامی” کارگردان فیلم مستند«سر به هوا» در مورد علت نامگذاری این فیلم بیان داشت: شهید “عباس اکبری” در روستای فُردو (روستای ابرجس) شهرستان قم از کودکی، سر رو به آسمان داشته و هواپیما ها را نگاه می کرده و لقبِ سر به هوا می گیرد. به طوری که وقتی هواپیمایی در آسمان می دید آنقدر نگاه می کرد و پیش می رفت که زمین می خورد.
او اضافه کرد: سکانس آغازین مستند اشارتی دارد به روز ۲۹ تیرماه سال ۶۷ و اعلام رسمی پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران و مونولوگی به روایت و زبان شهید اکبری مبنی بر ناراحتی از پایان جنگ و این که حضرت امام(ره) در این خصوص از تعبیر نوشیدن جام زهر استفاده کردند. این که دغدغه و نگرانی قهرمان اصلی روایت، آن است که مبادا حماسه ها و رشادت های رزمندگان در دوران جنگ تحمیلی فراموش شده و این گونه خدشه ای بر حافظه تاریخی ملت ما وارد آید.
او ادامه داد: در ادامه اثر، نظاره گر صحبت های شنیدنی همرزمانش، امیر سیروس باهری (همرزم و دوست شهید)، امیر مشیری و جعفر عابدی هستیم و البته درد و دل های خانواده محترم این شهید والامقام به خصوص دختر و همسر ایشان. شاید یکی از جذاب ترین و تأثیرگذارترین دیالوگ های بیان شده از سوی همرزمان شهید در این فیلم مستند همین باشد که ” نمی دانیم چرا همه ی مردها اسمشان عباس است… عباس دوران، عباس بابایی و عباس اکبری”
او افزود: “عباس اکبری” آخرین شهید خلبان جنگ است. ایشان بعد از اعلام قطعنامه، با نقض قطعنامه از سوی صدام، بلافاصله برای عملیاتی دیگر در سال ۶۷ آماده می شود. داوطلبانه به موقعیت عملیاتی کرکوک پرواز می کند، هدف را با موفقیت منهدم و هواپیمای ایشان در زمان بازگشت مورد هدف قرار می گیرد و پیکر مطهرش پس از ۱۵ سال در سال 81 به ایران باز می گردد. در ۲۸ تیر سال ۱۳۶۷ پیش از عملیات «مرصاد»، هنگام بازگشت از مأموریت بمباران بخشی از تأسیسات کرکوک، مورد اصابت گلوله‌های پدافند هوایی عراق قرار گرفت و به شهادت رسید و پس از سال ها مفقودی، پیکر مطهر این شهید والامقام از طریق مرز قصر شیرین به دامان میهن اسلامی باز می گردد و در مرداد سال ۱۳۸۱ در قم تشییع و در گلزار شهدای علی‌بن جعفر(ع) به خاک سپرده شد.
او در مورد علت پرداختن به این سوژه گفت: سالیان سال است که درباره دفاع مقدس مستند جنگی می سازم. مجموعه مستند “من علی صیاد شیرازی هستم” و “عبور ناممکن”، “مسیر روشن”، “ایستاده در افق”، “پروازی در آرامش”، “چریک پیر” و “چنگور ” را درباره شهید شیرودی به تصویر در آوردم. حال، پرواز را دوست داشتم و در مورد خلبانان نیز کار نکرده بودم و این طور بود که سوژه این مستند شهید “عباس اکبری” شد. فقط برای مردم فیلم می سازم.
او یادآور شد: “عباس اکبری” انسان عجیبی بوده است. در ۱۹ سالگی(سال ۱۳۵۱) به استخدام نیروی هوایی درآمد، چند سال بعد برای آموزش های تخصصی خلبانی هواپیمای شکاری به آمریکا اعزام شد، در شروع انقلاب به دلیل تشابه اسمی با فرد دیگری، از ارتش کنار گذاشته می شود. زمانی که جنگ آغاز می شود، او داوطلبانه خود را از پایگاه نوژه معرفی می کند و می گوید دوره دیده ی خلبانی در آمریکا هستم و به کار جنگ می آیم. اتفاقا یکی از بیشترین ساعات پروازی را در جنگ داشته است. جالب است بدانید در آخرین عملیات پس از اعلام قطعنامه و اتمام جنگ، داوطلبانه به پرواز در می آید با اینکه الزامی وحود نداشته است. شهید اکبری عشق به میهن داشت و برای دفاع از کشور همه جوره آماده ایثار و جانفشانی بود و در این راه خستگی نمی شناخت.
وی تصریح کرد: “عباس اکبری” به گفته همرزمانش انسانی همه فن حریف بوده است به طوری که بنایی، نجاری، آهنگری، مکانیکی اتومبیل انجام می داد. از هیچ کمکی به خانواده و دوستان و قوم و خویش مضایقه نمی کرد. با وجود عشق فراوان به پرواز، فکر نمی کرد روزی خلبان شود. تا این که پیش از انقلاب فراخوانی برای طی دوره خلبانی توسط ارتش منتشر می شود، “عباس اکبری” ثبت نام می کند و اتفاقا با یک نمره بسیار بالا پذیرفته می شود. حتی در طی دوره آموزش خلبانی، هواپیمای f4 را انتخاب می کند که جزء بزرگ ترین هواپیما ها و تنها هواپیمایی است که در تمامی موقعیت های آب و هوایی می تواند آن هم خیلی سریع به پرواز در بیاید. انتخابش از همان آغاز هدایت هواپیمای اف ۴ بود.
او در مورد جای خالی چنین فیلم هایی گفت: حس می کنم شرایط ساخت فیلم مستند سخت شده است به طوری که با پراید به جنگ بنز و بی ام و می رویم. ساخت مستند جنگی بسیار سخت شده است. من مشکلات بسیار زیادی هنگام ساخت این اثر جنگی داشتم. تصور کنید به هواپیمای f4 برای بازسازی صحنه ها دسترسی نداشتم و مگر چقدر می توانستم از تصاویر آرشیوی استفاده نمایم. شهید اکبری هواپیمای «اف 4» سوار می‌شد و ما برای فیلم مستند نیاز به این هواپیما داشتیم اما وقتی به آشیانه هواپیماها وارد کردیم هواپیمای مورد نظر ما وجود نداشت و ناامید بودیم تا اینکه با پیرمردی در آنجا روبرو شدیم که از ما سئوال کرد دنبال چه چیزی هستید؟، به او گفتیم هواپیمای اف 4 می‌خواهیم تا برای فیلم مستند شهید اکبری استفاده کنیم، او در پاسخ به ما گفت «شهید اکبری آخرین شهید ما بود و او را می‌شناسم، یک فروند اف 4 درحال بازسازی بوده که امروز کار بازسازی تکمیل شده است و من هماهنگی لازم را انجام می‌دهد و شما را به کارگاه بازسازی می‌برم».
وی در مورد ویژگی های ساختاری و محتوایی این اثر که می تواند توسط هیئت داوران دیده شود گفت: من در این فیلم بر زمینه زندگانی شهید “عباس اکبری”، تمامی عملیات های نیروی هوایی را روایت نمودم. داستان فیلم نیز از آن جا شروع می شود که امام قطعنامه را پذیرفته است و از نظر همه جنگ تمام شده است. حتی پدر و مادر همسر شهید “عباس اکبری” به او می گویند جنگ تمام شده است و باید میوه فروش شوید و به فکر شغل دیگری باشید. در این مرحله، “عباس اکبری” از خانه می رود و شب آخر در آشیانه هواپیما با خود خلوتی می کند و تصمیم می گیرد که عملیات کرکوک را انجام بدهد یا ندهد. این جا ما کل انقلاب و تصمیم همافران و جنگ و عملیات های نیروی هوایی را تا لحظه آخر در یک فلاش بک از ذهن “عباس اکبری” می بینیم که چه تصمیمی می گیرد. چرا که در آن مقطع ۲ فرزند با نام های آرمان و آرزو داشته است. آرمان در حال حاضر خلبان هواپیمایی ماهان است. “عباس اکبری” در حقیقت از آرمان و آرزوی خود به خاطر آرمان و آرزوی والاتری می گذرد.
وی خاطر نشان ساخت: صدام هیج وقت فکر نمی کرد که خلبانان نیروی هوایی ایران، این چنین جواب او را در آسمان ها بدهند. در پاسخ به حمله هوایی ارتش بعث به مراکز مختلف ایران اسلامی، در عملیات کمان ۹۹، بیش از ۱۴۰ فرونده جنگنده ایرانی ۱۵ پایگاه، فرودگاه و آشیانه نظامی عراق را بمباران کردند تا حساب کار دست صدام بیاید که با چه ملت و کشوری طرف است. در ادامه مستند، البته اشاره ای نیز به عملیات معروف اچ ۳ شد.
وی در این رابطه اضافه کرد: از تصاویر آرشیوی مبارزات انقلابی همافران ارتش و البته تصاویر و فیلم های مستند به جای مانده از عملیات های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال دفاع مقدس استفاده شد. بازسازی تصویری حضور پسر شهید در آشیانه هواپیمای شکاری و تأکید همسر ایشان مبنی بر این که عاشق پرواز و خدمت به میهن از طریق خلبانی و دفاع از کشور بود و دخترش که می گوید پدرم برای همیشه سند افتخار زندگی من است، از دیگر بخش های مستند “سر به هوا” به شمار می رود. به این ترتیب قصه گویی ما باید دیده شود. ما اتفاقی تخصصی همچون پرواز را با زبان ساده بیان سینمایی برای عموم مردم روایت کلاسیک و همه فهم نمودیم. مکان تصویربرداری، پادگان نوژه همدان و آشیانه مهرآباد، موقعیت های روستایی و خانه ای سازمانی که بازسازی شده است.
وی در مورد چالش های زمان ساخت این فیلم گفت: این که سواد خودم را در خصوص پرواز، خلبانی و عملیات ها به حدی از استاندارد می رساندم بسیار سخت بود. در مورد نیروی زمینی و عملیات ها و رزمندگان نسبت به نیروی هوایی، اطلاعات در دسترس تر می باشد.
او در مورد کمبودهای سینمای کوتاه خاطر نشان ساخت: مستند ساز ها در کشور بسیار قشر ضعیفی شدند؛ به نحوی که وقتی از جشنواره سینمایی و داستانی به جشنواره مستند می آیید، این ظاهر آدم ها و درد و دل ها را حس می کنید. کارگاه هایی که برگزار می شود بسیار خوب است. شهید آوینی به مستند ما فراوان کمک نموده است، در عین حال باید ساخت مستند در دنیای جدید و نتفلیکس و بی بی سی و هزینه هایی که برای دنیای مستند می کنند و جواب هم گرفته اند را در نظر داشته باشیم. من به جرات می گویم در آمریکا جایگاه یک مستند ساز از یک فیلمساز بالا تر است. مستند ساز را با سواد و با یک دنیای برتر می بینند که با پژوهش و علم حرف می زند. مستند ساز را فیلسوف می دانند که از جایگاه والایی برخوردار است و حرف برای گفتن دارد.
وی بیان داشت: ببینید در نتفلیکس چه هزینه ای برای مستند می کنند و آن را با نگاه در کشورمان به ساخت آثار مستند مقایسه کنید که گاه تا ۴ سال از عمر زندگی مستند ساز را به خود اختصاص می دهد در حال که همگان تصور می کنند با استفاده از تصاویر آرشیوی و چند مصاحبه فیلم مستند ساخته می شود. این در حالی است که آفیش و ضبط یک فیلم سینمایی ۴۰ روز زمان می برد.
او در مورد برگزاری جشنواره بین المللی سینما حقیقت و تاثیر آن بر فیلمسازان جوان گفت: حضور در جشنواره سینما حقیقت آرزوی هر مستند سازی است و خدا را شکر که چنین محلی برای عرضه و دیده شدن مستند ها هست. اگر حمایت ها صورت گیرد مستند سازان به سمت سینمای بلند داستانی نمی روند و سینمای مستند را پله نمی کنند. در پخش آنلاین نیز دسترسی برای همه راحت تر است.
این کارگردان درباره جرات در فیلم سازی و گشایش در ممیزی گفت: بحث مالی تا جایی کمک می کند اما کار دلی و نبود ممیزی ها خیلی ثمربخش است. دست را باز بگذارند و مستند ساز ها را ببینند که خیلی اتفاقا مثبتی می افتد.
این فیلمساز درباره جایگاه پژوهش در جامعه و مدیریت کلان کشور، همچنین تغییر نگاه مسئولین به سینمای مستند با نگاه روزآمد و مخاطب محور بیان داشت: خیلی می تواند تاثیر داشته باشد؛ وقتی ببینند مستند چقدر خودمانی موضوعات را می شکافد و پذیرش حقایق از سوی مخاطب در فیلم مستند بسیار بیشتر از سینمای داستانی است. حتی یک پیرزن در روستایی دورافتاده نیز سینمای مستند را می فهمد. این سرمایه های میلیاردی به جای این که صرف ساخت آثار سینمایی بی مخاطب شود اگر با مبالغ بسیار کمتر به تولید فیلم های مستند بیانجامد، نتیجه بخش است.
وی تاکید کرد: من ورودی اولین دوره انیمیشن در کشور دانشگاه هنر شیراز هستم. تخصصی در ایران برای آموزش سینمای مستند وجود ندارد و نزدیک ترین جا به شما شناخت دوربین و سینما و نرم افزار می شود. حتی معنای مستند واریته، مستند بازسازی، مستند داستانی و گزارشی را نمی دانند. تفاوت فیلم و مستند هنوز تمیز داده نمی شود. ما ۵ شاخه مستند داریم که آموزش داده نمی شود. این تعداد کلاس بازیگری داریم و در مقابل شاید یک کلاس مستند سازی داشته باشیم. دکوپاژ در سینمای مستند با دکوپاژ در سبنمای داستانی متفاوت است. خیلی وقت ها فیلم های مستند بر سر تدوین و در لحظه ساخته می شود.
این فیلمساز جوان درباره تدوین نظام جامع دستمزد ها گفت: هیچ چارچوبی برای این مسئله، تدوین نشده است. هزینه اجاره دوربین بسیار بالا رفته است. هزینه تدوین در سینمای مستند که ۲ سال از عمر و معیشتِ تدوین گر را به خود اختصاص می دهد و تفاوت دارد با تدوین ۲ ماهه ی یک اثر سینمایی، بسیار متفاوت است و شما جگونه می خواهید به این مونتور که باید گذران زندگی داشته باشد دستمزد پرداخت کنید.
وی در اشاره به اهمیت حمایت و هدایت مستند سازان بیان نمود: تمام ارگان ها و کارخانه ها یک رسالت اجتماعی همچون فرهنگ سازی دارند و می توانند پای ساخت فیلم مستند بیایند. یک کارخانه در فلان منطقه به محیط زیست اطراف خود آسیب می زند، خب حال بیاید و وظیفه اجتماعی را در قبال مردم آن منطقه جبران کند. تنها مرکز گسترش نمی تواند جوابگوی همه باشد. برای نمایش فیلم های مستند باید یک سالن و پردیس سینمایی در نظر بگیرند. فیلم های داستانی و سینمایی محدودیت اکران دارند و حال این که بخواهیم در میان پخش این آثار در گروه هنر و تجربه به نمایش آثار مستند هم بپردازیم سخت است. فیلم مستند “کاپیتان من” نشان داد که فیلم مستند هم می تواند بفروشد و سوپراستاری چون بهرام رادان نیز پای کار بیاید. همان طور که آن سوی دنیا “براد پیت” یک فیلم مستند را از میانه پیش می برد، اینجا نیز سوپراستار ها می توانند به یاری سینمای مستند بیایند. حتی شبکه نمایش خانگی هم می تواند به کمک سینمای مستند بیاید.
وی در اشاره به اهمیت مخاطب گفت: نوجوانان و جوانان باید بدانند که شخصیتی همچون شهید “عباس اکبری” که نفر اول دوره آموزشی خلبانی در آمریکا بود و می توانست آن جا بماند اما بازگشت، میهن پرست و وطن پرست بود و به این آب و خاک عرق میهن پرستانه داشت. ما به انسان هایی که بی ادعا از جان شان گذشتند، به امثال “فلاحی” و “حسین قجه ای” نیاز داریم. من خودم فرزند دارم، خیلی سخت است که هم چون “عباس اکبری” به فرزندان ۳ و ۴ ساله ات نگاه کنید، بدانید که اگر بروید هرگز باز نمی گردید اما برای یک ارزش بالاتر بروید.
او در بخش پایانی صحبت های خود گفت: علاقه مندان ساخت فیلم مستند، در قدم نخست بحث فنی و تکنیکی را یاد بگیرند. حال، وارد شدن به این میدان کار سختی نیست و هر کاراکتری در کشور می تواند هم مستند ساز و هم سوژه یک فیلم مستند باشد. من تخصص خودم را که انیمیشن هست به حوزه مستند وارد نمودم. “سر به هوا” بسیار روایت ساده و روانی دارد که تکه تکه نیست، نقطه شروع، نقطه اوج و نقطه پایان دارد. من روی اصول و چارچوب فیلم می سازم. به لحاظ فنی نیز سعی داشتم از تجهیزات به روز حتی با چند دوربین به سر صحنه رفتم. از دوستان می خواهم کمی حرفه ای تر به ساخت فیلم مستند نگاه کنند.
هفدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت»؛ 27 آذر ماه تا 2 دی ماه 1402 به دبیری محمد حمیدی مقدم در پردیس چارسو در حال برگزاری است.
| گزارش و گفت و گو از: تورج اردشیری نیا
| عکس از: الهام سادات روئین تن
